IUNI IVVENALIS

SATVRAE



SATVRA I

      Semper ego auditor tantum? numquamne reponam
      uexatus totiens rauci Theseide Cordi?
      inpune ergo mihi recitauerit ille togatas,
      hic elegos? inpune diem consumpserit ingens
      5
      Telephus aut summi plena iam margine libri
      scriptus et in tergo necdum finitus Orestes?
      nota magis nulli domus est sua quam mihi lucus
      Martis et Aeoliis uicinum rupibus antrum
      Vulcani; quid agant uenti, quas torqueat umbras
      10
      Aeacus, unde alius furtiuae deuehat aurum
      pelliculae, quantas iaculetur Monychus ornos,
      Frontonis platani conuolsaque marmora clamant
      semper et adsiduo ruptae lectore columnae.
      expectes eadem a summo minimoque poeta.
      15
      et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos
      consilium dedimus Sullae, priuatus ut altum
      dormiret. stulta est clementia, cum tot ubique
      uatibus occurras, periturae parcere chartae.
      cur tamen hoc potius libeat decurrere campo,
      20
      per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus,
      si uacat ac placidi rationem admittitis, edam.
      cum tener uxorem ducat spado, Meuia Tuscum
      figat aprum et nuda teneat uenabula mamma,
      patricios omnis opibus cum prouocet unus
      25
      quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat,
      cum pars Niliacae plebis, cum uerna Canopi
      Crispinus Tyrias umero reuocante lacernas
      uentilet aestiuum digitis sudantibus aurum
      nec sufferre queat maioris pondera gemmae,
      30
      difficile est saturam non scribere. nam quis iniquae
      tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se,
      causidici noua cum ueniat lectica Mathonis
      plena ipso, post hunc magni delator amici
      et cito rapturus de nobilitate comesa
      35
      quod superest, quem Massa timet, quem munere
      palpat Carus et a trepido Thymele summissa Latino;
      cum te summoueant qui testamenta merentur
      noctibus, in caelum quos euehit optima summi
      nunc uia processus, uetulae uesica beatae?
      40
      unciolam Proculeius habet, sed Gillo deuncem,
      partes quisque suas ad mensuram inguinis heres.
      accipiat sane mercedem sanguinis et sic
      palleat ut nudis pressit qui calcibus anguem
      aut Lugudunensem rhetor dicturus ad aram.
      45
      quid referam quanta siccum iecur ardeat ira,
      cum populum gregibus comitum premit hic spoliator
      pupilli prostantis et hic damnatus inani
      iudicio? quid enim saluis infamia nummis?
      exul ab octaua Marius bibit et fruitur dis
      50
      iratis, at tu uictrix, prouincia, ploras.
      haec ego non credam Venusina digna lucerna?
      haec ego non agitem? sed quid magis? Heracleas
      aut Diomedeas aut mugitum labyrinthi
      et mare percussum puero fabrumque uolantem,
      55
      cum leno accipiat moechi bona, si capiendi
      ius nullum uxori, doctus spectare lacunar,
      doctus et ad calicem uigilanti stertere naso;
      cum fas esse putet curam sperare cohortis
      qui bona donauit praesepibus et caret omni
      60
      maiorum censu, dum peruolat axe citato
      Flaminiam puer Automedon? nam lora tenebat
      ipse, lacernatae cum se iactaret amicae.
      nonne libet medio ceras inplere capaces
      quadriuio, cum iam sexta ceruice feratur
      65
      hinc atque inde patens ac nuda paene cathedra
      et multum referens de Maecenate supino
      signator falsi, qui se lautum atque beatum
      exiguis tabulis et gemma fecerit uda?
      occurrit matrona potens, quae molle Calenum
      70
      porrectura uiro miscet sitiente rubetam
      instituitque rudes melior Lucusta propinquas
      per famam et populum nigros efferre maritos.
      aude aliquid breuibus Gyaris et carcere dignum,
      si uis esse aliquid. probitas laudatur et alget;
      75
      criminibus debent hortos, praetoria, mensas,
      argentum uetus et stantem extrapocula caprum.
      quem patitur dormire nurus corruptor auarae,
      quem sponsae turpes et praetextatus adulter?
      si natura negat, facit indignatio uersum
      80
      qualemcumque potest, quales ego uel Cluuienus.
      ex quo Deucalion nimbis tollentibus aequor
      nauigio montem ascendit sortesque poposcit
      paulatimque anima caluerunt mollia saxa
      et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas,
      85
      quidquid agunt homines, uotum, timor, ira, uoluptas,
      gaudia, discursus, nostri farrago libelli est.
      et quando uberior uitiorum copia? quando
      maior auaritiae patuit sinus? alea quando
      hos animos? neque enim loculis comitantibus itur
      90
      ad casum tabulae, posita sed luditur arca.
      proelia quanta illic dispensatore uidebis
      armigero! simplexne furor sestertia centum
      perdere et horrenti tunicam non reddere seruo?
      quis totidem erexit uillas, quis fercula septem
      95
      secreto cenauit auus? nunc sportula primo
      limine parua sedet turbae rapienda togatae.
      ille tamen faciem prius inspicit et trepidat ne
      suppositus uenias ac falso nomine poscas:
      agnitus accipies. iubet a praecone uocari
      100
      ipsos Troiugenas, nam uexant limen et ipsi
      nobiscum. 'da praetori, da deinde tribuno.'
      sed libertinus prior est. 'prior' inquit 'ego adsum.
      cur timeam dubitemue locum defendere, quamuis
      natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestrae
      105
      arguerint, licet ipse negem? sed quinque tabernae
      quadringenta parant. quid confert purpura maior
      optandum, si Laurenti custodit in agro
      conductas Coruinus ouis, ego possideo plus
      Pallante et Licinis?' expectent ergo tribuni,
      110
      uincant diuitiae, sacro ne cedat honori
      nuper in hanc urbem pedibus qui uenerat albis,
      quandoquidem inter nos sanctissima diuitiarum
      maiestas, etsi funesta Pecunia templo
      nondum habitat, nullas nummorum ereximus aras,
      115
      ut colitur Pax atque Fides, Victoria, Virtus
      quaeque salutato crepitat Concordia nido.
      sed cum summus honor finito conputet anno,
      sportula quid referat, quantum rationibus addat,
      quid facient comites quibus hinc toga, calceus hinc est
      120
      et panis fumusque domi? densissima centum
      quadrantes lectica petit, sequiturque maritum
      languida uel praegnas et circumducitur uxor.
      hic petit absenti nota iam callidus arte
      ostendens uacuam et clausam pro coniuge sellam.
      125
      'Galla mea est' inquit, 'citius dimitte. moraris?
      profer, Galla, caput. noli uexare, quiescet.'
      ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum:
      sportula, deinde forum iurisque peritus Apollo
      atque triumphales, inter quas ausus habere
      130
      nescio quis titulos Aegyptius atque Arabarches,
      cuius ad effigiem non tantum meiiere fas est.
      uestibulis abeunt ueteres lassique clientes
      uotaque deponunt, quamquam longissima cenae
      spes homini; caulis miseris atque ignis emendus.
      135
      optima siluarum interea pelagique uorabit
      rex horum uacuisque toris tantum ipse iacebit.
      nam de tot pulchris et latis orbibus et tam
      antiquis una comedunt patrimonia mensa.
      nullus iam parasitus erit. sed quis ferat istas
      140
      luxuriae sordes? quanta est gula quae sibi totos
      ponit apros, animal propter conuiuia natum!
      poena tamen praesens, cum tu deponis amictus
      turgidus et crudum pauonem in balnea portas.
      hinc subitae mortes atque intestata senectus.
      145
      it noua nec tristis per cunctas fabula cenas;
      ducitur iratis plaudendum funus amicis.
      nil erit ulterius quod nostris moribus addat
      posteritas, eadem facient cupientque minores,
      omne in praecipiti uitium stetit. utere uelis,
      150
      totos pande sinus. dices hic forsitan 'unde
      ingenium par materiae? unde illa priorum
      scribendi quodcumque animo flagrante liberet
      simplicitas? "cuius non audeo dicere nomen?
      quid refert dictis ignoscat Mucius an non?"
      155
      pone Tigillinum, taeda lucebis in illa
      qua stantes ardent qui fixo gutture fumant,
      et latum media sulcum deducit harena.'
      qui dedit ergo tribus patruis aconita, uehatur
      pensilibus plumis atque illinc despiciat nos?
      160
      'cum ueniet contra, digito compesce labellum:
      accusator erit qui uerbum dixerit "hic est."
      securus licet Aenean Rutulumque ferocem
      committas, nulli grauis est percussus Achilles
      aut multum quaesitus Hylas urnamque secutus:
      165
      ense uelut stricto quotiens Lucilius ardens
      infremuit, rubet auditor cui frigida mens est
      criminibus, tacita sudant praecordia culpa.
      inde ira et lacrimae. tecum prius ergo uoluta
      haec animo ante tubas: galeatum sero duelli
      170
      paenitet.' experiar quid concedatur in illos
      quorum Flaminia tegitur cinis atque Latina.

SATVRA II

      Vltra Sauromatas fugere hinc libet et glacialem
      Oceanum, quotiens aliquid de moribus audent
      qui Curios simulant et Bacchanalia uiuunt.
      indocti primum, quamquam plena omnia gypso
      5
      Chrysippi inuenias; nam perfectissimus horum,
      si quis Aristotelen similem uel Pittacon emit
      et iubet archetypos pluteum seruare Cleanthas.
      frontis nulla fides; quis enim non uicus abundat
      tristibus obscenis? castigas turpia, cum sis
      10
      inter Socraticos notissima fossa cinaedos?
      hispida membra quidem et durae per bracchia saetae
      promittunt atrocem animum, sed podice leui
      caeduntur tumidae medico ridente mariscae.
      rarus sermo illis et magna libido tacendi
      15
      atque supercilio breuior coma. uerius ergo
      et magis ingenue Peribomius; hunc ego fatis
      inputo, qui uultu morbum incessuque fatetur.
      horum simplicitas miserabilis, his furor ipse
      dat ueniam; sed peiiores, qui talia uerbis
      20
      Herculis inuadunt et de uirtute locuti
      clunem agitant. 'ego te ceuentem, Sexte, uerebor?'
      infamis Varillus ait, 'quo deterior te?'
      loripedem rectus derideat, Aethiopem albus.
      quis tulerit Gracchos de seditione querentes?
      25
      quis caelum terris non misceat et mare caelo
      si fur displiceat Verri, homicida Miloni,
      Clodius accuset moechos, Catilina Cethegum,
      in tabulam Sullae si dicant discipuli tres?
      qualis erat nuper tragico pollutus adulter
      30
      concubitu, qui tunc leges reuocabat amaras
      omnibus atque ipsis Veneri Martique timendas,
      cum tot abortiuis fecundam Iulia uuluam
      solueret et patruo similes effunderet offas.
      nonne igitur iure ac merito uitia ultima fictos
      35
      contemnunt Scauros et castigata remordent?
      non tulit ex illis toruum Laronia quendam
      clamantem totiens 'ubi nunc, lex Iulia, dormis?'
      atque ita subridens: 'felicia tempora, quae te
      moribus opponunt. habeat iam Roma pudorem:
      40
      tertius e caelo cecidit Cato. sed tamen unde
      haec emis, hirsuto spirant opobalsama collo
      quae tibi? ne pudeat dominum monstrare tabernae.
      quod si uexantur leges ac iura, citari
      ante omnis debet Scantinia. respice primum
      45
      et scrutare uiros, faciunt nam plura; sed illos
      defendit numerus iunctaeque umbone phalanges.
      magna inter molles concordia. non erit ullum
      exemplum in nostro tam detestabile sexu.
      Tedia non lambit Cluuiam nec Flora Catullam:
      50
      Hispo subit iuuenes et morbo pallet utroque.
      numquid nos agimus causas, ciuilia iura
      nouimus aut ullo strepitu fora uestra mouemus?
      luctantur paucae, comedunt coloephia paucae.
      uos lanam trahitis calathisque peracta refertis
      55
      uellera, uos tenui praegnantem stamine fusum
      Penelope melius, leuius torquetis Arachne,
      horrida quale facit residens in codice paelex.
      notum est cur solo tabulas inpleuerit Hister
      liberto, dederit uiuus cur multa puellae.
      60
      diues erit magno quae dormit tertia lecto.
      tu nube atque tace: donant arcana cylindros.
      de nobis post haec tristis sententia fertur?
      dat ueniam coruis, uexat censura columbas.'
      fugerunt trepidi uera ac manifesta canentem
      65
      Stoicidae; quid enim falsi Laronia? sed quid
      non facient alii, cum tu multicia sumas,
      Cretice, et hanc uestem populo mirante perores
      in Proculas et Pollittas? est moecha Fabulla;
      damnetur, si uis, etiam Carfinia: talem
      70
      non sumet damnata togam. 'sed Iulius ardet,
      aestuo.' nudus agas: minus est insania turpis.
      en habitum quo te leges ac iura ferentem
      uulneribus crudis populus modo uictor et illud
      montanum positis audiret uulgus aratris.
      75
      quid non proclames, in corpore iudicis ista
      si uideas? quaero an deceant multicia testem.
      acer et indomitus libertatisque magister,
      Cretice, perluces. dedit hanc contagio labem
      et dabit in plures, sicut grex totus in agris
      80
      unius scabie cadit et porrigine porci
      uuaque conspecta liuorem ducit ab uua.
      foedius hoc aliquid quandoque audebis amictu;
      nemo repente fuit turpissimus. accipient te
      paulatim qui longa domi redimicula sumunt
      85
      frontibus et toto posuere monilia collo
      atque bonam tenerae placant abdomine porcae
      et magno cratere deam. sed more sinistro
      exagitata procul non intrat femina limen:
      solis ara deae maribus patet. 'ite, profanae,'
      90
      clamatur, 'nullo gemit hic tibicina cornu.'
      talia secreta coluerunt orgia taeda
      Cecropiam soliti Baptae lassare Cotyton.
      ille supercilium madida fuligine tinctum
      obliqua producit acu pingitque trementis
      95
      attollens oculos; uitreo bibit ille priapo
      reticulumque comis auratum ingentibus implet
      caerulea indutus scutulata aut galbina rasa
      et per Iunonem domini iurante ministro;
      ille tenet speculum, pathici gestamen Othonis,
      100
      Actoris Aurunci spolium, quo se ille uidebat
      armatum, cum iam tolli uexilla iuberet.
      res memoranda nouis annalibus atque recenti
      historia, speculum ciuilis sarcina belli.
      nimirum summi ducis est occidere Galbam
      105
      et curare cutem, summi constantia ciuis
      Bebriaci campis solium adfectare Palati
      et pressum in faciem digitis extendere panem,
      quod nec in Assyrio pharetrata Sameramis orbe
      maesta nec Actiaca fecit Cleopatra carina.
      110
      hic nullus uerbis pudor aut reuerentia mensae,
      hic turpis Cybeles et fracta uoce loquendi
      libertas et crine senex fanaticus albo
      sacrorum antistes, rarum ac memorabile magni
      gutturis exemplum conducendusque magister.
      115
      quid tamen expectant, Phrygio quos tempus erat
      iam more superuacuam cultris abrumpere carnem?
      quadringenta dedit Gracchus sestertia dotem
      cornicini, siue hic recto cantauerat aere;
      signatae tabulae, dictum 'feliciter,' ingens
      120
      cena sedet, gremio iacuit noua nupta mariti.
      o proceres, censore opus est an haruspice nobis?
      scilicet horreres maioraque monstra putares,
      si mulier uitulum uel si bos ederet agnum?
      segmenta et longos habitus et flammea sumit
      125
      arcano qui sacra ferens nutantia loro
      sudauit clipeis ancilibus. o pater urbis,
      unde nefas tantum Latiis pastoribus? unde
      haec tetigit, Gradiue, tuos urtica nepotes?
      traditur ecce uiro clarus genere atque opibus uir,
      130
      nec galeam quassas nec terram cuspide pulsas
      nec quereris patri. uade ergo et cede seueri
      iugeribus campi, quem neglegis. 'officium cras
      primo sole mihi peragendum in ualle Quirini.'
      quae causa officii? 'quid quaeris? nubit amicus
      135
      nec multos adhibet.' liceat modo uiuere, fient,
      fient ista palam, cupient et in acta referri.
      interea tormentum ingens nubentibus haeret
      quod nequeant parere et partu retinere maritos.
      sed melius, quod nil animis in corpora iuris
      140
      natura indulget: steriles moriuntur, et illis
      turgida non prodest condita pyxide Lyde,
      nec prodest agili palmas praebere luperco.
      uicit et hoc monstrum tunicati fuscina Gracchi,
      lustrauitque fuga mediam gladiator harenam
      145
      et Capitolinis generosior et Marcellis
      et Catuli Paulique minoribus et Fabiis et
      omnibus ad podium spectantibus, his licet ipsum
      admoueas cuius tunc munere retia misit.
      esse aliquos manes et subterranea regna,
      150
      Cocytum et Stygio ranas in gurgite nigras,
      atque una transire uadum tot milia cumba
      nec pueri credunt, nisi qui nondum aere lauantur.
      sed tu uera puta: Curius quid sentit et ambo
      Scipiadae, quid Fabricius manesque Camilli,
      155
      quid Cremerae legio et Cannis consumpta iuuentus,
      tot bellorum animae, quotiens hinc talis ad illos
      umbra uenit? cuperent lustrari, si qua darentur
      sulpura cum taedis et si foret umida laurus.
      illic heu miseri traducimur. arma quidem ultra
      160
      litora Iuuernae promouimus et modo captas
      Orcadas ac minima contentos nocte Britannos,
      sed quae nunc populi fiunt uictoris in urbe
      non faciunt illi quos uicimus. et tamen unus
      Armenius Zalaces cunctis narratur ephebis
      165
      mollior ardenti sese indulsisse tribuno.
      aspice quid faciant commercia: uenerat obses,
      hic fiunt homines. nam si mora longior urbem
      indulsit pueris, non umquam derit amator.
      mittentur bracae, cultelli, frena, flagellum:
      170
      sic praetextatos referunt Artaxata mores.

SATVRA III

      Quamuis digressu ueteris confusus amici
      laudo tamen, uacuis quod sedem figere Cumis
      destinet atque unum ciuem donare Sibyllae.
      ianua Baiarum est et gratum litus amoeni
      5
      secessus. ego uel Prochytam praepono Suburae;
      nam quid tam miserum, tam solum uidimus, ut non
      deterius credas horrere incendia, lapsus
      tectorum adsiduos ac mille pericula saeuae
      urbis et Augusto recitantes mense poetas?
      10
      sed dum tota domus raeda componitur una,
      substitit ad ueteres arcus madidamque Capenam.
      hic, ubi nocturnae Numa constituebat amicae
      (nunc sacri fontis nemus et delubra locantur
      Iudaeis, quorum cophinus fenumque supellex;
      15
      omnis enim populo mercedem pendere iussa est
      arbor et eiectis mendicat silua Camenis),
      in uallem Egeriae descendimus et speluncas
      dissimiles ueris. quanto praesentius esset
      numen aquis, uiridi si margine cluderet undas
      20
      herba nec ingenuum uiolarent marmora tofum.
           hic tunc Vmbricius 'quando artibus' inquit 'honestis
      nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum,
      res hodie minor est here quam fuit atque eadem cras
      deteret exiguis aliquid, proponimus illuc
      25
      ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas,
      dum noua canities, dum prima et recta senectus,
      dum superest Lachesi quod torqueat et pedibus me
      porto meis nullo dextram subeunte bacillo.
      cedamus patria. uiuant Artorius istic
      30
      et Catulus, maneant qui nigrum in candida uertunt,
      quis facile est aedem conducere, flumina, portus,
      siccandam eluuiem, portandum ad busta cadauer,
      et praebere caput domina uenale sub hasta.
      quondam hi cornicines et municipalis harenae
      35
      perpetui comites notaeque per oppida buccae
      munera nunc edunt et, uerso pollice uulgus
      cum iubet, occidunt populariter; inde reuersi
      conducunt foricas, et cur non omnia? cum sint
      quales ex humili magna ad fastigia rerum
      40
      extollit quotiens uoluit Fortuna iocari.
           quid Romae faciam? mentiri nescio; librum,
      si malus est, nequeo laudare et poscere; motus
      astrorum ignoro; funus promittere patris
      nec uolo nec possum; ranarum uiscera numquam
      45
      inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter,
      quae mandat, norunt alii; me nemo ministro
      fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam
      mancus et extinctae corpus non utile dextrae.
      quis nunc diligitur nisi conscius et cui feruens
      50
      aestuat occultis animus semperque tacendis?
      nil tibi se debere putat, nil conferet umquam,
      participem qui te secreti fecit honesti.
      carus erit Verri qui Verrem tempore quo uult
      accusare potest. tanti tibi non sit opaci
      55
      omnis harena Tagi quodque in mare uoluitur aurum,
      ut somno careas ponendaque praemia sumas
      tristis et a magno semper timearis amico.
           quae nunc diuitibus gens acceptissima nostris
      et quos praecipue fugiam, properabo fateri,
      60
      nec pudor obstabit. non possum ferre, Quirites,
      Graecam urbem. quamuis quota portio faecis Achaei?
      iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes
      et linguam et mores et cum tibicine chordas
      obliquas nec non gentilia tympana secum
      65
      uexit et ad circum iussas prostare puellas.
      ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra.
      rusticus ille tuus sumit trechedipna, Quirine,
      et ceromatico fert niceteria collo.
      hic alta Sicyone, ast hic Amydone relicta,
      70
      hic Andro, ille Samo, hic Trallibus aut Alabandis,
      Esquilias dictumque petunt a uimine collem,
      uiscera magnarum domuum dominique futuri.
      ingenium uelox, audacia perdita, sermo
      promptus et Isaeo torrentior. ede quid illum
      75
      esse putes. quemuis hominem secum attulit ad nos:
      grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,
      augur, schoenobates, medicus, magus, omnia nouit
      Graeculus esuriens: in caelum iusseris ibit.
      in summa non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax
      80
      qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis.
      horum ego non fugiam conchylia? me prior ille
      signabit fultusque toro meliore recumbet,
      aduectus Romam quo pruna et cottana uento?
      usque adeo nihil est quod nostra infantia caelum
      85
      hausit Auentini baca nutrita Sabina?
      quid quod adulandi gens prudentissima laudat
      sermonem indocti, faciem deformis amici,
      et longum inualidi collum ceruicibus aequat
      Herculis Antaeum procul a tellure tenentis,
      90
      miratur uocem angustam, qua deterius nec
      ille sonat quo mordetur gallina marito?
      haec eadem licet et nobis laudare, sed illis
      creditur. an melior cum Thaida sustinet aut cum
      uxorem comoedus agit uel Dorida nullo
      95
      cultam palliolo? mulier nempe ipsa uidetur,
      non persona, loqui: uacua et plana omnia dicas
      infra uentriculum et tenui distantia rima.
      nec tamen Antiochus nec erit mirabilis illic
      aut Stratocles aut cum molli Demetrius Haemo:
      100
      natio comoeda est. rides, maiore cachinno
      concutitur; flet, si lacrimas conspexit amici,
      nec dolet; igniculum brumae si tempore poscas,
      accipit endromidem; si dixeris "aestuo," sudat.
      non sumus ergo pares: melior, qui semper et omni
      105
      nocte dieque potest aliena sumere uultum
      a facie, iactare manus laudare paratus,
      si bene ructauit, si rectum minxit amicus,
      si trulla inuerso crepitum dedit aurea fundo.
      praeterea sanctum nihil est ab inguine tutum,
      110
      non matrona laris, non filia uirgo, nec ipse
      sponsus leuis adhuc, non filius ante pudicus.
      horum si nihil est, auiam resupinat amici.
      [scire uolunt secreta domus atque inde timeri.]
      et quoniam coepit Graecorum mentio, transi
      115
      gymnasia atque audi facinus maioris abollae.
      Stoicus occidit Baream delator amicum
      discipulumque senex ripa nutritus in illa
      ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballi.
      non est Romano cuiquam locus hic, ubi regnat
      120
      Protogenes aliquis uel Diphilus aut Hermarchus,
      qui gentis uitio numquam partitur amicum,
      solus habet. nam cum facilem stillauit in aurem
      exiguum de naturae patriaeque ueneno,
      limine summoueor, perierunt tempora longi
      125
      seruitii; nusquam minor est iactura clientis.
           quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod
      pauperis hic meritum, si curet nocte togatus
      currere, cum praetor lictorem inpellat et ire
      praecipitem iubeat dudum uigilantibus orbis,
      130
      ne prior Albinam et Modiam collega salutet?
      diuitis hic seruo cludit latus ingenuorum
      filius; alter enim quantum in legione tribuni
      accipiunt donat Caluinae uel Catienae,
      ut semel aut iterum super illam palpitet; at tu,
      135
      cum tibi uestiti facies scorti placet, haeres
      et dubitas alta Chionen deducere sella.
      da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes
      numinis Idaei, procedat uel Numa uel qui
      seruauit trepidam flagranti ex aede Mineruam:
      140
      protinus ad censum, de moribus ultima fiet
      quaestio. "quot pascit seruos? quot possidet agri
      iugera? quam multa magnaque paropside cenat?"
      quantum quisque sua nummorum seruat in arca,
      tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum
      145
      et nostrorum aras, contemnere fulmina pauper
      creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis.
      quid quod materiam praebet causasque iocorum
      omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna,
      si toga sordidula est et rupta calceus alter
      150
      pelle patet, uel si consuto uolnere crassum
      atque recens linum ostendit non una cicatrix?
      nil habet infelix paupertas durius in se
      quam quod ridiculos homines facit. "exeat" inquit,
      "si pudor est, et de puluino surgat equestri,
      155
      cuius res legi non sufficit, et sedeant hic
      lenonum pueri quocumque ex fornice nati,
      hic plaudat nitidus praeconis filius inter
      pinnirapi cultos iuuenes iuuenesque lanistae."
      sic libitum uano, qui nos distinxit, Othoni.
      160
      quis gener hic placuit censu minor atque puellae
      sarcinulis inpar? quis pauper scribitur heres?
      quando in consilio est aedilibus? agmine facto
      debuerant olim tenues migrasse Quirites.
      haut facile emergunt quorum uirtutibus obstat
      165
      res angusta domi, sed Romae durior illis
      conatus: magno hospitium miserabile, magno
      seruorum uentres, et frugi cenula magno.
      fictilibus cenare pudet, quod turpe negabis
      translatus subito ad Marsos mensamque Sabellam
      170
      contentusque illic Veneto duroque cucullo.
      pars magna Italiae est, si uerum admittimus, in qua
      nemo togam sumit nisi mortuus. ipsa dierum
      festorum herboso colitur si quando theatro
      maiestas tandemque redit ad pulpita notum
      175
      exodium, cum personae pallentis hiatum
      in gremio matris formidat rusticus infans,
      aequales habitus illic similesque uidebis
      orchestram et populum; clari uelamen honoris
      sufficiunt tunicae summis aedilibus albae.
      180
      hic ultra uires habitus nitor, hic aliquid plus
      quam satis est interdum aliena sumitur arca.
      commune id uitium est: hic uiuimus ambitiosa
      paupertate omnes. quid te moror? omnia Romae
      cum pretio. quid das, ut Cossum aliquando salutes,
      185
      ut te respiciat clauso Veiiento labello?
      ille metit barbam, crinem hic deponit amati;
      plena domus libis uenalibus: accipe et istud
      fermentum tibi habe. praestare tributa clientes
      cogimur et cultis augere peculia seruis.
      190
           quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam
      aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut
      simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce?
      nos urbem colimus tenui tibicine fultam
      magna parte sui; nam sic labentibus obstat
      195
      uilicus et, ueteris rimae cum texit hiatum,
      securos pendente iubet dormire ruina.
      uiuendum est illic, ubi nulla incendia, nulli
      nocte metus. iam poscit aquam, iam friuola transfert
      Vcalegon, tabulata tibi iam tertia fumant:
      200
      tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis,
      ultimus ardebit quem tegula sola tuetur
      a pluuia, molles ubi reddunt oua columbae.
      lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex
      ornamentum abaci, nec non et paruulus infra
      205
      cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron,
      iamque uetus Graecos seruabat cista libellos
      et diuina opici rodebant carmina mures.
      nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud
      perdidit infelix totum nihil. ultimus autem
      210
      aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem
      nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuuabit.
      si magna Asturici cecidit domus, horrida mater,
      pullati proceres, differt uadimonia praetor.
      tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem.
      215
      ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet,
      conferat inpensas; hic nuda et candida signa,
      hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti,
      haec Asianorum uetera ornamenta deorum,
      hic libros dabit et forulos mediamque Mineruam,
      220
      hic modium argenti. meliora ac plura reponit
      Persicus orborum lautissimus et merito iam
      suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes.
      si potes auelli circensibus, optima Sorae
      aut Fabrateriae domus aut Frusinone paratur
      225
      quanti nunc tenebras unum conducis in annum.
      hortulus hic puteusque breuis nec reste mouendus
      in tenuis plantas facili diffunditur haustu.
      uiue bidentis amans et culti uilicus horti
      unde epulum possis centum dare Pythagoreis.
      230
      est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu,
      unius sese dominum fecisse lacertae.
           plurimus hic aeger moritur uigilando (sed ipsum
      languorem peperit cibus inperfectus et haerens
      ardenti stomacho); nam quae meritoria somnum
      235
      admittunt? magnis opibus dormitur in urbe.
      inde caput morbi. raedarum transitus arto
      uicorum in flexu et stantis conuicia mandrae
      eripient somnum Druso uitulisque marinis.
      si uocat officium, turba cedente uehetur
      240
      diues et ingenti curret super ora Liburna
      atque obiter leget aut scribet uel dormiet intus;
      namque facit somnum clausa lectica fenestra.
      ante tamen ueniet: nobis properantibus obstat
      unda prior, magno populus premit agmine lumbos
      245
      qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro
      alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam.
      pinguia crura luto, planta mox undique magna
      calcor, et in digito clauus mihi militis haeret.
      nonne uides quanto celebretur sportula fumo?
      250
      centum conuiuae, sequitur sua quemque culina.
      Corbulo uix ferret tot uasa ingentia, tot res
      inpositas capiti, quas recto uertice portat
      seruulus infelix et cursu uentilat ignem.
      scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat
      255
      serraco ueniente abies, atque altera pinum
      plaustra uehunt; nutant alte populoque minantur.
      nam si procubuit qui saxa Ligustica portat
      axis et euersum fudit super agmina montem,
      quid superest de corporibus? quis membra, quis ossa
      260
      inuenit? obtritum uolgi perit omne cadauer
      more animae. domus interea secura patellas
      iam lauat et bucca foculum excitat et sonat unctis
      striglibus et pleno componit lintea guto.
      haec inter pueros uarie properantur, at ille
      265
      iam sedet in ripa taetrumque nouicius horret
      porthmea nec sperat caenosi gurgitis alnum
      infelix nec habet quem porrigat ore trientem.
           respice nunc alia ac diuersa pericula noctis:
      quod spatium tectis sublimibus unde cerebrum
      270
      testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris
      uasa cadant, quanto percussum pondere signent
      et laedant silicem. possis ignauus haberi
      et subiti casus inprouidus, ad cenam si
      intestatus eas: adeo tot fata, quot illa
      275
      nocte patent uigiles te praetereunte fenestrae.
      ergo optes uotumque feras miserabile tecum,
      ut sint contentae patulas defundere pelues.
      ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit,
      dat poenas, noctem patitur lugentis amicum
      280
      Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus:
      [ergo non aliter poterit dormire; quibusdam]
      somnum rixa facit. sed quamuis inprobus annis
      atque mero feruens cauet hunc quem coccina laena
      uitari iubet et comitum longissimus ordo,
      285
      multum praeterea flammarum et aenea lampas.
      me, quem luna solet deducere uel breue lumen
      candelae, cuius dispenso et tempero filum,
      contemnit. miserae cognosce prohoemia rixae,
      si rixa est, ubi tu pulsas, ego uapulo tantum.
      290
      stat contra starique iubet. parere necesse est;
      nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem
      fortior? "unde uenis" exclamat, "cuius aceto,
      cuius conche tumes? quis tecum sectile porrum
      sutor et elixi ueruecis labra comedit?
      295
      nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem.
      ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?"
      dicere si temptes aliquid tacitusue recedas,
      tantumdem est: feriunt pariter, uadimonia deinde
      irati faciunt. libertas pauperis haec est:
      300
      pulsatus rogat et pugnis concisus adorat
      ut liceat paucis cum dentibus inde reuerti.
      nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te
      non derit clausis domibus postquam omnis ubique
      fixa catenatae siluit compago tabernae.
      305
      interdum et ferro subitus grassator agit rem:
      armato quotiens tutae custode tenentur
      et Pomptina palus et Gallinaria pinus,
      sic inde huc omnes tamquam ad uiuaria currunt.
      qua fornace graues, qua non incude catenae?
      310
      maximus in uinclis ferri modus, ut timeas ne
      uomer deficiat, ne marra et sarcula desint.
      felices proauorum atauos, felicia dicas
      saecula quae quondam sub regibus atque tribunis
      uiderunt uno contentam carcere Romam.
      315
           his alias poteram et pluris subnectere causas,
      sed iumenta uocant et sol inclinat. eundum est;
      nam mihi commota iamdudum mulio uirga
      adnuit. ergo uale nostri memor, et quotiens te
      Roma tuo refici properantem reddet Aquino,
      320
      me quoque ad Heluinam Cererem uestramque Dianam
      conuerte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas,
      auditor gelidos ueniam caligatus in agros.'

SATVRA IV

      Ecce iterum Crispinus, et est mihi saepe uocandus
      ad partes, monstrum nulla uirtute redemptum
      a uitiis, aegrae solaque libidine fortes
      deliciae, uiduas tantum aspernatus adulter.
      5
      quid refert igitur, quantis iumenta fatiget
      porticibus, quanta nemorum uectetur in umbra,
      iugera quot uicina foro, quas emerit aedes
      [nemo malus felix, minime corruptor et idem]
      incestus, cum quo nuper uittata iacebat
      10
      sanguine adhuc uiuo terram subitura sacerdos?
      sed nunc de factis leuioribus. et tamen alter
      si fecisset idem caderet sub iudice morum;
      nam, quod turpe bonis Titio Seiioque, decebat
      Crispinum. quid agas, cum dira et foedior omni
      15
      crimine persona est? mullum sex milibus emit,
      aequantem sane paribus sestertia libris,
      ut perhibent qui de magnis maiora locuntur.
      consilium laudo artificis, si munere tanto
      praecipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi;
      20
      est ratio ulterior, magnae si misit amicae,
      quae uehitur cluso latis specularibus antro.
      nil tale expectes: emit sibi. multa uidemus
      quae miser et frugi non fecit Apicius. hoc tu
      succinctus patria quondam, Crispine, papyro?
      25
      hoc pretio squamae? potuit fortasse minoris
      piscator quam piscis emi; prouincia tanti
      uendit agros, sed maiores Apulia uendit.
      qualis tunc epulas ipsum gluttisse putamus
      induperatorem, cum tot sestertia, partem
      30
      exiguam et modicae sumptam de margine cenae,
      purpureus magni ructarit scurra Palati,
      iam princeps equitum, magna qui uoce solebat
      uendere municipes fracta de merce siluros?
      incipe, Calliope. licet et considere: non est
      35
      cantandum, res uera agitur. narrate, puellae
      Pierides, prosit mihi uos dixisse puellas.
      cum iam semianimum laceraret Flauius orbem
      ultimus et caluo seruiret Roma Neroni,
      incidit Hadriaci spatium admirabile rhombi
      40
      ante domum Veneris, quam Dorica sustinet Ancon,
      impleuitque sinus; neque enim minor haeserat illis
      quos operit glacies Maeotica ruptaque tandem
      solibus effundit torrentis ad ostia Ponti
      desidia tardos et longo frigore pingues.
      45
      destinat hoc monstrum cumbae linique magister
      pontifici summo. quis enim proponere talem
      aut emere auderet, cum plena et litora multo
      delatore forent? dispersi protinus algae
      inquisitores agerent cum remige nudo,
      50
      non dubitaturi fugitiuum dicere piscem
      depastumque diu uiuaria Caesaris, inde
      elapsum ueterem ad dominum debere reuerti.
      si quid Palfurio, si credimus Armillato,
      quidquid conspicuum pulchrumque est aequore toto
      55
      res fisci est, ubicumque natat. donabitur ergo,
      ne pereat. iam letifero cedente pruinis
      autumno, iam quartanam sperantibus aegris,
      stridebat deformis hiems praedamque recentem
      seruabat; tamen hic properat, uelut urgueat auster.
      60
      utque lacus suberant, ubi quamquam diruta seruat
      ignem Troianum et Vestam colit Alba minorem,
      obstitit intranti miratrix turba parumper.
      ut cessit, facili patuerunt cardine ualuae;
      exclusi spectant admissa obsonia patres.
      65
      itur ad Atriden. tum Picens 'accipe' dixit
      'priuatis maiora focis. genialis agatur
      iste dies. propera stomachum laxare sagina
      et tua seruatum consume in saecula rhombum.
      ipse capi uoluit.' quid apertius? et tamen illi
      70
      surgebant cristae. nihil est quod credere de se
      non possit cum laudatur dis aequa potestas.
      sed derat pisci patinae mensura. uocantur
      ergo in consilium proceres, quos oderat ille,
      in quorum facie miserae magnaeque sedebat
      75
      pallor amicitiae. primus clamante Liburno
      'currite, iam sedit' rapta properabat abolla
      Pegasus, attonitae positus modo uilicus urbi.
      anne aliud tum praefecti? quorum optimus atque
      interpres legum sanctissimus omnia, quamquam
      80
      temporibus diris, tractanda putabat inermi
      iustitia. uenit et Crispi iucunda senectus,
      cuius erant mores qualis facundia, mite
      ingenium. maria ac terras populosque regenti
      quis comes utilior, si clade et peste sub illa
      85
      saeuitiam damnare et honestum adferre liceret
      consilium? sed quid uiolentius aure tyranni,
      cum quo de pluuiis aut aestibus aut nimboso
      uere locuturi fatum pendebat amici?
      ille igitur numquam derexit bracchia contra
      90
      torrentem, nec ciuis erat qui libera posset
      uerba animi proferre et uitam inpendere uero.
      sic multas hiemes atque octogensima uidit
      solstitia, his armis illa quoque tutus in aula.
      proximus eiusdem properabat Acilius aeui
      95
      cum iuuene indigno quem mors tam saeua maneret
      et domini gladiis tam festinata; sed olim
      prodigio par est in nobilitate senectus,
      unde fit ut malim fraterculus esse gigantis.
      profuit ergo nihil misero quod comminus ursos
      100
      figebat Numidas Albana nudus harena
      uenator. quis enim iam non intellegat artes
      patricias? quis priscum illud miratur acumen,
      Brute, tuum? facile est barbato inponere regi.
      nec melior uultu quamuis ignobilis ibat
      105
      Rubrius, offensae ueteris reus atque tacendae,
      et tamen inprobior saturam scribente cinaedo.
      Montani quoque uenter adest abdomine tardus,
      et matutino sudans Crispinus amomo
      quantum uix redolent duo funera, saeuior illo
      110
      Pompeius tenui iugulos aperire susurro,
      et qui uulturibus seruabat uiscera Dacis
      Fuscus marmorea meditatus proelia uilla,
      et cum mortifero prudens Veiiento Catullo,
      qui numquam uisae flagrabat amore puellae,
      115
      grande et conspicuum nostro quoque tempore monstrum,
      caecus adulator dirusque "a ponte" satelles,
      dignus Aricinos qui mendicaret ad axes
      blandaque deuexae iactaret basia raedae.
      nemo magis rhombum stupuit; nam plurima dixit
      120
      in laeuum conuersus, at illi dextra iacebat
      belua. sic pugnas Cilicis laudabat et ictus
      et pegma et pueros inde ad uelaria raptos.
      non cedit Veiiento, sed ut fanaticus oestro
      percussus, Bellona, tuo diuinat et 'ingens
      125
      omen habes' inquit 'magni clarique triumphi.
      regem aliquem capies, aut de temone Britanno
      excidet Aruiragus. peregrina est belua: cernis
      erectas in terga sudes?' hoc defuit unum
      Fabricio, patriam ut rhombi memoraret et annos.
      130
      'quidnam igitur censes? conciditur?' 'absit ab illo
      dedecus hoc' Montanus ait, 'testa alta paretur
      quae tenui muro spatiosum colligat orbem.
      debetur magnus patinae subitusque Prometheus.
      argillam atque rotam citius properate, sed ex hoc
      135
      tempore iam, Caesar, figuli tua castra sequantur.'
      uicit digna uiro sententia. nouerat ille
      luxuriam inperii ueterem noctesque Neronis
      iam medias aliamque famem, cum pulmo Falerno
      arderet. nulli maior fuit usus edendi
      140
      tempestate mea: Circeis nata forent an
      Lucrinum ad saxum Rutupinoue edita fundo
      ostrea callebat primo deprendere morsu,
      et semel aspecti litus dicebat echini.
      surgitur et misso proceres exire iubentur
      145
      consilio, quos Albanam dux magnus in arcem
      traxerat attonitos et festinare coactos,
      tamquam de Chattis aliquid toruisque Sygambris
      dicturus, tamquam ex diuersis partibus orbis
      anxia praecipiti uenisset epistula pinna.
      150
      atque utinam his potius nugis tota illa dedisset
      tempora saeuitiae, claras quibus abstulit urbi
      inlustresque animas inpune et uindice nullo.
      sed periit postquam cerdonibus esse timendus

    coeperat: hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

SATVRA V

      Si te propositi nondum pudet atque eadem est mens,
      ut bona summa putes aliena uiuere quadra,
      si potes illa pati quae nec Sarmentus iniquas
      Caesaris ad mensas nec uilis Gabba tulisset,
      5
      quamuis iurato metuam tibi credere testi.
      uentre nihil noui frugalius; hoc tamen ipsum
      defecisse puta, quod inani sufficit aluo:
      nulla crepido uacat? nusquam pons et tegetis pars
      dimidia breuior? tantine iniuria cenae,
      10
      tam ieiuna fames, cum possit honestius illic
      et tremere et sordes farris mordere canini?
      primo fige loco, quod tu discumbere iussus
      mercedem solidam ueterum capis officiorum.
      fructus amicitiae magnae cibus: inputat hunc rex,
      15
      et quamuis rarum tamen inputat. ergo duos post
      si libuit menses neglectum adhibere clientem,
      tertia ne uacuo cessaret culcita lecto,
      'una simus' ait. uotorum summa. quid ultra
      quaeris? habet Trebius propter quod rumpere somnum
      20
      debeat et ligulas dimittere, sollicitus ne
      tota salutatrix iam turba peregerit orbem,
      sideribus dubiis aut illo tempore quo se
      frigida circumagunt pigri serraca Bootae.
      qualis cena tamen! uinum quod sucida nolit
      25
      lana pati: de conuiua Corybanta uidebis.
      iurgia proludunt, sed mox et pocula torques
      saucius et rubra deterges uulnera mappa,
      inter uos quotiens libertorumque cohortem
      pugna Saguntina feruet commissa lagona.
      30
      ipse capillato diffusum consule potat
      calcatamque tenet bellis socialibus uuam.
      cardiaco numquam cyathum missurus amico
      cras bibet Albanis aliquid de montibus aut de
      Setinis, cuius patriam titulumque senectus
      35
      deleuit multa ueteris fuligine testae,
      quale coronati Thrasea Heluidiusque bibebant
      Brutorum et Cassi natalibus. ipse capaces
      Heliadum crustas et inaequales berullo
      Virro tenet phialas: tibi non committitur aurum,
      40
      uel, si quando datur, custos adfixus ibidem,
      qui numeret gemmas, ungues obseruet acutos.
      da ueniam: praeclara illi laudatur iaspis.
      nam Virro, ut multi, gemmas ad pocula transfert
      a digitis, quas in uaginae fronte solebat
      45
      ponere zelotypo iuuenis praelatus Iarbae.
      tu Beneuentani sutoris nomen habentem
      siccabis calicem nasorum quattuor ac iam
      quassatum et rupto poscentem sulpura uitro.
      si stomachus domini feruet uinoque ciboque,
      50
      frigidior Geticis petitur decocta pruinis.
      non eadem uobis poni modo uina querebar?
      uos aliam potatis aquam. tibi pocula cursor
      Gaetulus dabit aut nigri manus ossea Mauri
      et cui per mediam nolis occurrere noctem,
      55
      cliuosae ueheris dum per monumenta Latinae.
      flos Asiae ante ipsum, pretio maiore paratus
      quam fuit et Tulli census pugnacis et Anci
      et, ne te teneam, Romanorum omnia regum
      friuola. quod cum ita sit, tu Gaetulum Ganymedem
      60
      respice, cum sities. nescit tot milibus emptus
      pauperibus miscere puer, sed forma, sed aetas
      digna supercilio. quando ad te peruenit ille?
      quando rogatus adest calidae gelidaeque minister?
      quippe indignatur ueteri parere clienti
      65
      quodque aliquid poscas et quod se stante recumbas.
      [maxima quaeque domus seruis est plena superbis.]
      ecce alius quanto porrexit murmure panem
      uix fractum, solidae iam mucida frusta farinae,
      quae genuinum agitent, non admittentia morsum.
      70
      sed tener et niueus mollique siligine fictus
      seruatur domino. dextram cohibere memento;
      salua sit artoptae reuerentia. finge tamen te
      inprobulum, superest illic qui ponere cogat:
      'uis tu consuetis, audax conuiua, canistris
      75
      impleri panisque tui nouisse colorem?'
      'scilicet hoc fuerat, propter quod saepe relicta
      coniuge per montem aduersum gelidasque cucurri
      Esquilias, fremeret saeua cum grandine uernus
      Iuppiter et multo stillaret paenula nimbo.'
      80
      aspice quam longo distinguat pectore lancem
      quae fertur domino squilla, et quibus undique saepta
      asparagis qua despiciat conuiuia cauda,
      dum uenit excelsi manibus sublata ministri.
      sed tibi dimidio constrictus cammarus ouo
      85
      ponitur exigua feralis cena patella.
      ipse Venafrano piscem perfundit, at hic qui
      pallidus adfertur misero tibi caulis olebit
      lanternam; illud enim uestris datur alueolis quod
      canna Micipsarum prora subuexit acuta,
      90
      propter quod Romae cum Boccare nemo lauatur,
      quod tutos etiam facit a serpentibus atris.
      mullus erit domini, quem misit Corsica uel quem
      Tauromenitanae rupes, quando omne peractum est
      et iam defecit nostrum mare, dum gula saeuit,
      95
      retibus adsiduis penitus scrutante macello
      proxima, nec patimur Tyrrhenum crescere piscem.
      instruit ergo focum prouincia, sumitur illinc
      quod captator emat Laenas, Aurelia uendat.
      Virroni muraena datur, quae maxima uenit
      100
      gurgite de Siculo; nam dum se continet Auster,
      dum sedet et siccat madidas in carcere pinnas,
      contemnunt mediam temeraria lina Charybdim:
      uos anguilla manet longae cognata colubrae
      aut "glacie aspersus" maculis Tiberinus et ipse
      105
      uernula riparum, pinguis torrente cloaca
      et solitus mediae cryptam penetrare Suburae.
      ipsi pauca uelim, facilem si praebeat aurem.
      nemo petit, modicis quae mittebantur amicis
      a Seneca, quae Piso bonus, quae Cotta solebat
      110
      largiri; namque et titulis et fascibus olim
      maior habebatur donandi gloria. solum
      poscimus ut cenes ciuiliter. hoc face et esto,
      esto, ut nunc multi, diues tibi, pauper amicis.
      anseris ante ipsum magni iecur, anseribus par
      115
      altilis, et flaui dignus ferro Meleagri
      spumat aper. post hunc tradentur tubera, si uer
      tunc erit et facient optata tonitrua cenas
      maiores. 'tibi habe frumentum' Alledius inquit,
      'o Libye, disiunge boues, dum tubera mittas.'
      120
      structorem interea, ne qua indignatio desit,
      saltantem spectes et chironomunta uolanti
      cultello, donec peragat dictata magistri
      omnia; nec minimo sane discrimine refert
      quo gestu lepores et quo gallina secetur.
      125
      duceris planta uelut ictus ab Hercule Cacus
      et ponere foris, si quid temptaueris umquam
      hiscere tamquam habeas tria nomina. quando propinat
      Virro tibi sumitue tuis contacta labellis
      pocula? quis uestrum temerarius usque adeo, quis
      130
      perditus, ut dicat regi 'bibe'? plurima sunt quae
      non audent homines pertusa dicere laena.
      quadringenta tibi si quis deus aut similis dis
      et melior fatis donaret homuncio, quantus
      ex nihilo, quantus fieres Virronis amicus!
      135
      'da Trebio, pone ad Trebium. uis, frater, ab ipsis
      ilibus?' o nummi, uobis hunc praestat honorem,
      uos estis frater. dominus tamen et domini rex
      si uis tunc fieri, nullus tibi paruulus aula
      luserit Aeneas nec filia dulcior illo.
      140
      [iucundum et carum sterilis facit uxor amicum.]
      sed tua nunc Mycale pariat licet et pueros tres
      in gremium patris fundat semel, ipse loquaci
      gaudebit nido, uiridem thoraca iubebit
      adferri minimasque nuces assemque rogatum,
      145
      ad mensam quotiens parasitus uenerit infans.
      uilibus ancipites fungi ponentur amicis,
      boletus domino, sed quales Claudius edit
      ante illum uxoris, post quem nihil amplius edit.
      Virro sibi et reliquis Virronibus illa iubebit
      150
      poma dari, quorum solo pascaris odore,
      qualia perpetuus Phaeacum autumnus habebat,
      credere quae possis subrepta sororibus Afris:
      tu scabie frueris mali, quod in aggere rodit
      qui tegitur parma et galea metuensque flagelli
      155
      discit ab hirsuta iaculum torquere capella.
      forsitan inpensae Virronem parcere credas.
      hoc agit, ut doleas; nam quae comoedia, mimus
      quis melior plorante gula? ergo omnia fiunt,
      si nescis, ut per lacrimas effundere bilem
      160
      cogaris pressoque diu stridere molari.
      tu tibi liber homo et regis conuiua uideris:
      captum te nidore suae putat ille culinae,
      nec male coniectat; quis enim tam nudus, ut illum
      bis ferat, Etruscum puero si contigit aurum
      165
      uel nodus tantum et signum de paupere loro?
      spes bene cenandi uos decipit. 'ecce dabit iam
      semesum leporem atque aliquid de clunibus apri,
      ad nos iam ueniet minor altilis.' inde parato
      intactoque omnes et stricto pane tacetis.
      170
      ille sapit, qui te sic utitur. omnia ferre
      si potes, et debes. pulsandum uertice raso
      praebebis quandoque caput nec dura timebis
      flagra pati, his epulis et tali dignus amico.

SATVRA VI

      Credo Pudicitiam Saturno rege moratam
      in terris uisamque diu, cum frigida paruas
      praeberet spelunca domos ignemque laremque
      et pecus et dominos communi clauderet umbra,
      5
      siluestrem montana torum cum sterneret uxor
      frondibus et culmo uicinarumque ferarum
      pellibus, haut similis tibi, Cynthia, nec tibi, cuius
      turbauit nitidos extinctus passer ocellos,
      sed potanda ferens infantibus ubera magnis
      10
      et saepe horridior glandem ructante marito.
      quippe aliter tunc orbe nouo caeloque recenti
      uiuebant homines, qui rupto robore nati
      compositiue luto nullos habuere parentes.
      multa Pudicitiae ueteris uestigia forsan
      15
      aut aliqua exstiterint et sub Ioue, sed Ioue nondum
      barbato, nondum Graecis iurare paratis
      per caput alterius, cum furem nemo timeret
      caulibus ac pomis et aperto uiueret horto.
      paulatim deinde ad superos Astraea recessit
      20
      hac comite, atque duae pariter fugere sorores.
      anticum et uetus est alienum, Postume, lectum
      concutere atque sacri genium contemnere fulcri.
      omne aliud crimen mox ferrea protulit aetas:
      uiderunt primos argentea saecula moechos.
      25
      conuentum tamen et pactum et sponsalia nostra
      tempestate paras iamque a tonsore magistro
      pecteris et digito pignus fortasse dedisti?
      certe sanus eras. uxorem, Postume, ducis?
      dic qua Tisiphone, quibus exagitere colubris.
      30
      ferre potes dominam saluis tot restibus ullam,
      cum pateant altae caligantesque fenestrae,
      cum tibi uicinum se praebeat Aemilius pons?
      aut si de multis nullus placet exitus, illud
      nonne putas melius, quod tecum pusio dormit?
      35
      pusio, qui noctu non litigat, exigit a te
      nulla iacens illic munuscula, nec queritur quod
      et lateri parcas nec quantum iussit anheles.
          sed placet Vrsidio lex Iulia: tollere dulcem
      cogitat heredem, cariturus turture magno
      40
      mullorumque iubis et captatore macello.
      quid fieri non posse putes, si iungitur ulla
      Vrsidio? si moechorum notissimus olim
      stulta maritali iam porrigit ora capistro,
      quem totiens texit perituri cista Latini?
      45
      quid quod et antiquis uxor de moribus illi
      quaeritur? o medici, nimiam pertundite uenam.
      delicias hominis! Tarpeium limen adora
      pronus et auratam Iunoni caede iuuencam,
      si tibi contigerit capitis matrona pudici.
      50
      paucae adeo Cereris uittas contingere dignae,
      quarum non timeat pater oscula. necte coronam
      postibus et densos per limina tende corymbos.
      unus Hiberinae uir sufficit? ocius illud
      extorquebis, ut haec oculo contenta sit uno.
      55
      magna tamen fama est cuiusdam rure paterno
      uiuentis. uiuat Gabiis ut uixit in agro,
      uiuat Fidenis, et agello cedo paterno.
      quis tamen adfirmat nil actum in montibus aut in
      speluncis? adeo senuerunt Iuppiter et Mars?
      60
          porticibusne tibi monstratur femina uoto
      digna tuo? cuneis an habent spectacula totis
      quod securus ames quodque inde excerpere possis?
      chironomon Ledam molli saltante Bathyllo
      Tuccia uesicae non imperat, Apula gannit,
      65
      [sicut in amplexu, subito et miserabile longum.]
      attendit Thymele: Thymele tunc rustica discit.
      ast aliae, quotiens aulaea recondita cessant,
      et uacuo clusoque sonant fora sola theatro,
      atque a plebeis longe Megalesia, tristes
      70
      personam thyrsumque tenent et subligar Acci.
      Vrbicus exodio risum mouet Atellanae
      gestibus Autonoes, hunc diligit Aelia pauper.
      soluitur his magno comoedi fibula, sunt quae
      Chrysogonum cantare uetent, Hispulla tragoedo
      75
      gaudet: an expectas ut Quintilianus ametur?
      accipis uxorem de qua citharoedus Echion
      aut Glaphyrus fiat pater Ambrosiusque choraules.
      longa per angustos figamus pulpita uicos,
      ornentur postes et grandi ianua lauro,
      80
      ut testudineo tibi, Lentule, conopeo
      nobilis Euryalum murmillonem exprimat infans.
      nupta senatori comitata est Eppia ludum
      ad Pharon et Nilum famosaque moenia Lagi
      prodigia et mores urbis damnante Canopo.
      85
      inmemor illa domus et coniugis atque sororis
      nil patriae indulsit, plorantisque improba natos
      utque magis stupeas ludos Paridemque reliquit.
      sed quamquam in magnis opibus plumaque paterna
      et segmentatis dormisset paruula cunis,
      90
      contempsit pelagus; famam contempserat olim,
      cuius apud molles minima est iactura cathedras.
      Tyrrhenos igitur fluctus lateque sonantem
      pertulit Ionium constanti pectore, quamuis
      mutandum totiens esset mare. iusta pericli
      95
      si ratio est et honesta, timent pauidoque gelantur
      pectore nec tremulis possunt insistere plantis:
      fortem animum praestant rebus quas turpiter audent.
      si iubeat coniunx, durum est conscendere nauem,
      tunc sentina grauis, tunc summus uertitur aer:
      100
      quae moechum sequitur, stomacho ualet. illa maritum
      conuomit, haec inter nautas et prandet et errat
      per puppem et duros gaudet tractare rudentis.
      qua tamen exarsit forma, qua capta iuuenta
      Eppia? quid uidit propter quod ludia dici
      105
      sustinuit? nam Sergiolus iam radere guttur
      coeperat et secto requiem sperare lacerto;
      praeterea multa in facie deformia, sicut
      attritus galea mediisque in naribus ingens
      gibbus et acre malum semper stillantis ocelli.
      110
      sed gladiator erat. facit hoc illos Hyacinthos;
      hoc pueris patriaeque, hoc praetulit illa sorori
      atque uiro. ferrum est quod amant. hic Sergius idem
      accepta rude coepisset Veiiento uideri.
          quid priuata domus, quid fecerit Eppia, curas?
      115
      respice riuales diuorum, Claudius audi
      quae tulerit. dormire uirum cum senserat uxor,
      sumere nocturnos meretrix Augusta cucullos
      ausa Palatino et tegetem praeferre cubili
      linquebat comite ancilla non amplius una.
      120
      sed nigrum flauo crinem abscondente galero
      intrauit calidum ueteri centone lupanar
      et cellam uacuam atque suam; tunc nuda papillis
      prostitit auratis titulum mentita Lyciscae
      ostenditque tuum, generose Britannice, uentrem.
      125
      excepit blanda intrantis atque aera poposcit.
      [continueque iacens cunctorum absorbuit ictus.]
      mox lenone suas iam dimittente puellas
      tristis abit, et quod potuit tamen ultima cellam
      clausit, adhuc ardens rigidae tentigine uoluae,
      130
      et lassata uiris necdum satiata recessit,
      obscurisque genis turpis fumoque lucernae
      foeda lupanaris tulit ad puluinar odorem.
      hippomanes carmenque loquar coctumque uenenum
      priuignoque datum? faciunt grauiora coactae
      135
      imperio sexus minimumque libidine peccant.
          'optima sed quare Caesennia teste marito?'
      bis quingena dedit. tanti uocat ille pudicam,
      nec pharetris Veneris macer est aut lampade feruet:
      inde faces ardent, ueniunt a dote sagittae.
      140
      libertas emitur. coram licet innuat atque
      rescribat: uidua est, locuples quae nupsit auaro.
          'cur desiderio Bibulae Sertorius ardet?'
      si uerum excutias, facies non uxor amatur.
      tres rugae subeant et se cutis arida laxet,
      145
      fiant obscuri dentes oculique minores,
      'collige sarcinulas' dicet libertus 'et exi.
      iam grauis es nobis et saepe emungeris. exi
      ocius et propera. sicco uenit altera naso.'
      interea calet et regnat poscitque maritum
      150
      pastores et ouem Canusinam ulmosque FalernasÂ
      quantulum in hoc!Âpueros omnes, ergastula tota,
      quodque domi non est, sed habet uicinus, ematur.
      mense quidem brumae, cum iam mercator Iason
      clausus et armatis obstat casa candida nautis,
      155
      grandia tolluntur crystallina, maxima rursus
      murrina, deinde adamas notissimus et Beronices
      in digito factus pretiosior. hunc dedit olim
      barbarus incestae, dedit hunc Agrippa sorori,
      obseruant ubi festa mero pede sabbata reges
      160
      et uetus indulget senibus clementia porcis.
          'nullane de tantis gregibus tibi digna uidetur?'
      sit formonsa, decens, diues, fecunda, uetustos
      porticibus disponat auos, intactior omni
      crinibus effusis bellum dirimente Sabina,
      165
      rara auis in terris nigroque simillima cycno,
      quis feret uxorem cui constant omnia? malo,
      malo Venustinam quam te, Cornelia, mater
      Gracchorum, si cum magnis uirtutibus adfers
      grande supercilium et numeras in dote triumphos.
      170
      tolle tuum, precor, Hannibalem uictumque Syphacem
      in castris et cum tota Carthagine migra.
      'parce, precor, Paean, et tu, dea, pone sagittas;
      nil pueri faciunt, ipsam configite matrem'
      Amphion clamat, sed Paean contrahit arcum.
      175
      extulit ergo greges natorum ipsumque parentem,
      dum sibi nobilior Latonae gente uidetur
      atque eadem scrofa Niobe fecundior alba.
      quae tanti grauitas, quae forma, ut se tibi semper
      inputet? huius enim rari summique uoluptas
      180
      nulla boni, quotiens animo corrupta superbo
      plus aloes quam mellis habet. quis deditus autem
      usque adeo est, ut non illam quam laudibus effert
      horreat inque diem septenis oderit horis?
          quaedam parua quidem, sed non toleranda maritis.
      185
      nam quid rancidius quam quod se non putat ulla
      formosam nisi quae de Tusca Graecula facta est,
      de Sulmonensi mera Cecropis? omnia Graece:
      [cum sit turpe magis nostris nescire Latine.]
      hoc sermone pauent, hoc iram, gaudia, curas,
      190
      hoc cuncta effundunt animi secreta. quid ultra?
      concumbunt Graece. dones tamen ista puellis,
      tune etiam, quam sextus et octogensimus annus
      pulsat, adhuc Graece? non est hic sermo pudicus
      in uetula. quotiens lasciuum interuenit illud
      195
      zoe kai psyche, modo sub lodice relictis
      uteris in turba. quod enim non excitet inguen
      uox blanda et nequam? digitos habet. ut tamen omnes
      subsidant pinnae, dicas haec mollius Haemo
      quamquam et Carpophoro, facies tua conputat annos.
      200
          si tibi legitimis pactam iunctamque tabellis
      non es amaturus, ducendi nulla uidetur
      causa, nec est quare cenam et mustacea perdas
      labente officio crudis donanda, nec illud
      quod prima pro nocte datur, cum lance beata
      205
      Dacicus et scripto radiat Germanicus auro.
      si tibi simplicitas uxoria, deditus uni
      est animus, summitte caput ceruice parata
      ferre iugum. nullam inuenies quae parcat amanti.
      ardeat ipsa licet, tormentis gaudet amantis
      210
      et spoliis; igitur longe minus utilis illi
      uxor, quisquis erit bonus optandusque maritus.
      nil umquam inuita donabis coniuge, uendes
      hac obstante nihil, nihil haec si nolet emetur.
      haec dabit affectus: ille excludatur amicus
      215
      iam senior, cuius barbam tua ianua uidit.
      testandi cum sit lenonibus atque lanistis
      libertas et iuris idem contingat harenae,
      non unus tibi riualis dictabitur heres.
      'pone crucem seruo.' 'meruit quo crimine seruus
      220
      supplicium? quis testis adest? quis detulit? audi;
      nulla umquam de morte hominis cunctatio longa est.'
      'o demens, ita seruus homo est? nil fecerit, esto:
      hoc uolo, sic iubeo, sit pro ratione uoluntas.'
      imperat ergo uiro. sed mox haec regna relinquit
      225
      permutatque domos et flammea conterit; inde
      auolat et spreti repetit uestigia lecti.
      ornatas paulo ante fores, pendentia linquit
      uela domus et adhuc uirides in limine ramos.
      sic crescit numerus, sic fiunt octo mariti
      230
      quinque per autumnos, titulo res digna sepulcri.
          desperanda tibi salua concordia socru.
      illa docet spoliis nudi gaudere mariti,
      illa docet missis a corruptore tabellis
      nil rude nec simplex rescribere, decipit illa
      235
      custodes aut aere domat. tum corpore sano
      aduocat Archigenen onerosaque pallia iactat.
      abditus interea latet et secretus adulter
      inpatiensque morae silet et praeputia ducit.
      scilicet expectas ut tradat mater honestos
      240
      atque alios mores quam quos habet? utile porro
      filiolam turpi uetulae producere turpem.
          nulla fere causa est in qua non femina litem
      mouerit. accusat Manilia, si rea non est.
      conponunt ipsae per se formantque libellos,
      245
      principium atque locos Celso dictare paratae.
          endromidas Tyrias et femineum ceroma
      quis nescit, uel quis non uidit uulnera pali,
      quem cauat adsiduis rudibus scutoque lacessit
      atque omnis implet numeros dignissima prorsus
      250
      Florali matrona tuba, nisi si quid in illo
      pectore plus agitat ueraeque paratur harenae?
      quem praestare potest mulier galeata pudorem,
      quae fugit a sexu? uires amat. haec tamen ipsa
      uir nollet fieri; nam quantula nostra uoluptas!
      255
      quale decus, rerum si coniugis auctio fiat,
      balteus et manicae et cristae crurisque sinistri
      dimidium tegimen! uel si diuersa mouebit
      proelia, tu felix ocreas uendente puella.
      hae sunt quae tenui sudant in cyclade, quarum
      260
      delicias et panniculus bombycinus urit.
      aspice quo fremitu monstratos perferat ictus
      et quanto galeae curuetur pondere, quanta
      poplitibus sedeat quam denso fascia libro,
      et ride positis scaphium cum sumitur armis.
      265
      dicite uos, neptes Lepidi caeciue Metelli
      Gurgitis aut Fabii, quae ludia sumpserit umquam
      hos habitus? quando ad palum gemat uxor Asyli?
          semper habet lites alternaque iurgia lectus
      in quo nupta iacet; minimum dormitur in illo.
      270
      tum grauis illa uiro, tunc orba tigride peior,
      cum simulat gemitus occulti conscia facti,
      aut odit pueros aut ficta paelice plorat
      uberibus semper lacrimis semperque paratis
      in statione sua atque expectantibus illam,
      275
      quo iubeat manare modo. tu credis amorem,
      tu tibi tunc, uruca, places fletumque labellis
      exorbes, quae scripta et quot lecture tabellas
      si tibi zelotypae retegantur scrinia moechae!
      sed iacet in serui complexibus aut equitis. dic,
      280
      dic aliquem sodes hic, Quintiliane, colorem.
      haeremus. dic ipsa. 'olim conuenerat' inquit
      'ut faceres tu quod uelles, nec non ego possem
      indulgere mihi. clames licet et mare caelo
      confundas, homo sum.' nihil est audacius illis
      285
      deprensis: iram atque animos a crimine sumunt.
          unde haec monstra tamen uel quo de fonte requiris?
      praestabat castas humilis fortuna Latinas
      quondam, nec uitiis contingi parua sinebant
      tecta labor somnique breues et uellere Tusco
      290
      uexatae duraeque manus ac proximus urbi
      Hannibal et stantes Collina turre mariti.
      nunc patimur longae pacis mala, saeuior armis
      luxuria incubuit uictumque ulciscitur orbem.
      nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo
      295
      paupertas Romana perit. hinc fluxit ad istos
      et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos
      atque coronatum et petulans madidumque Tarentum.
      prima peregrinos obscena pecunia mores
      intulit, et turpi fregerunt saecula luxu
      300
      diuitiae molles. quid enim uenus ebria curat?
      inguinis et capitis quae sint discrimina nescit
      grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet,
      cum perfusa mero spumant unguenta Falerno,
      cum bibitur concha, cum iam uertigine tectum
      305
      ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis.
      i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna
      Maura, Pudicitiae ueterem cum praeterit aram,
      Tullia quid dicat, notae collactea Maurae.
      noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt hic
      310
      effigiemque deae longis siphonibus implent
      inque uices equitant ac Luna teste mouentur,
      inde domos abeunt: tu calcas luce reuersa
      coniugis urinam magnos uisurus amicos.
      nota bonae secreta deae, cum tibia lumbos
      315
      incitat et cornu pariter uinoque feruntur
      attonitae crinemque rotant ululantque Priapi
      maenades. o quantus tunc illis mentibus ardor
      concubitus, quae uox saltante libidine, quantus
      ille meri ueteris per crura madentia torrens!
      320
      lenonum ancillas posita Saufeia corona
      prouocat et tollit pendentis praemia coxae,
      ipsa Medullinae fluctum crisantis adorat:
      palma inter dominas, uirtus natalibus aequa.
      nil ibi per ludum simulabitur, omnia fient
      325
      ad uerum, quibus incendi iam frigidus aeuo
      Laomedontiades et Nestoris hirnea possit.
      tunc prurigo morae inpatiens, tum femina simplex,
      ac pariter toto repetitus clamor ab antro
      'iam fas est, admitte uiros.' dormitat adulter,
      330
      illa iubet sumpto iuuenem properare cucullo;
      si nihil est, seruis incurritur; abstuleris spem
      seruorum, uenit et conductus aquarius; hic si
      quaeritur et desunt homines, mora nulla per ipsam
      quo minus inposito clunem summittat asello.
      335
      atque utinam ritus ueteres et publica saltem
      his intacta malis agerentur sacra; sed omnes
      nouerunt Mauri atque Indi quae psaltria penem
      maiorem quam sunt duo Caesaris Anticatones
      illuc, testiculi sibi conscius unde fugit mus,
      340
      intulerit, ubi uelari pictura iubetur
      quaecumque alterius sexus imitata figuras.
      et quis tunc hominum contemptor numinis, aut quis
      simpuuium ridere Numae nigrumque catinum
      et Vaticano fragiles de monte patellas
      345
      ausus erat? sed nunc ad quas non Clodius aras?
      [audio quid ueteres olim moneatis amici,
      'pone seram, cohibe.' sed quis custodiet ipsos
      custodes? cauta est et ab illis incipit uxor.]
      iamque eadem summis pariter minimisque libido,
      350
      nec melior silicem pedibus quae conterit atrum
      quam quae longorum uehitur ceruice Syrorum.
          ut spectet ludos, conducit Ogulnia uestem,
      conducit comites, sellam, ceruical, amicas,
      nutricem et flauam cui det mandata puellam.
      355
      haec tamen argenti superest quodcumque paterni
      leuibus athletis et uasa nouissima donat.
      multis res angusta domi, sed nulla pudorem
      paupertatis habet nec se metitur ad illum
      quem dedit haec posuitque modum. tamen utile quid sit
      360
      prospiciunt aliquando uiri, frigusque famemque
      formica tandem quidam expauere magistra:
      prodiga non sentit pereuntem femina censum.
      ac uelut exhausta recidiuus pullulet arca
      nummus et e pleno tollatur semper aceruo,
      365
      non umquam reputant quanti sibi gaudia constent.
      O1
          in quacumque domo uiuit luditque professus
      obscenum, tremula promittit et omnia dextra,
      inuenies omnis turpes similesque cinaedis.
      his uiolare cibos sacraeque adsistere mensae
      O5
      permittunt, et uasa iubent frangenda lauari
      cum colocyntha bibit uel cum barbata chelidon.
      purior ergo tuis laribus meliorque lanista,
      in cuius numero longe migrare iubetur
      psyllus ab "eupholio." quid quod nec retia turpi
      O10
      iunguntur tunicae, nec cella ponit eadem
      munimenta umeri "pulsatamque arma" tridentem
      qui nudus pugnare solet? pars ultima ludi
      accipit has animas aliusque in carcere neruos.
      sed tibi communem calicem facit uxor et illis
      O15
      cum quibus Albanum Surrentinumque recuset
      flaua ruinosi lupa degustare sepulchri.
      horum consiliis nubunt subitaeque recedunt,
      his languentem animum "seruant" et seria uitae,
      his clunem atque latus discunt uibrare magistris,
      O20
      quicquid praeterea scit qui docet. haud tamen illi
      semper habenda fides: oculos fuligine pascit
      distinctus croceis et reticulatus adulter.
      suspectus tibi sit, quanto uox mollior et quo
      saepius in teneris haerebit dextera lumbis.
      O25
      hic erit in lecto fortissimus; exuit illic
      personam docili Thais saltata Triphallo.
      quem rides? aliis hunc mimum! sponsio fiat:
      purum te contendo uirum. contendo: fateris?
      an uocat ancillas tortoris pergula? noui
      O30
      consilia et ueteres quaecumque monetis amici,
      'pone seram, cohibe'. sed quis custodiet ipsos
      custodes, qui nunc lasciuae furta puellae
      hac mercede silent? crimen commune tacetur.
      prospicit hoc prudens et a illis incipit uxor . . .
      366
          sunt quas eunuchi inbelles ac mollia semper
      oscula delectent et desperatio barbae
      et quod abortiuo non est opus. illa uoluptas
      summa tamen, quom iam calida matura iuuenta
      370
      inguina traduntur medicis, iam pectine nigro.
      ergo expectatos ac iussos crescere primum
      testiculos, postquam coeperunt esse bilibres,
      tonsoris tantum damno rapit Heliodorus.
      373a
      [mangonum pueros uera ac miserabilis urit
      373b
      debilitas, follisque pudet cicerisque relicti.]
      conspicuus longe cunctisque notabilis intrat
      375
      balnea nec dubie custodem uitis et horti
      prouocat a domina factus spado. dormiat ille
      cum domina, sed tu iam durum, Postume, iamque
      tondendum eunucho Bromium committere noli.
          si gaudet cantu, nullius fibula durat
      380
      uocem uendentis praetoribus. organa semper
      in manibus, densi radiant testudine tota
      sardonyches, crispo numerantur pectine chordae
      quo tener Hedymeles operas dedit: hunc tenet, hoc se
      solatur gratoque indulget basia plectro.
      385
      quaedam de numero Lamiarum ac nominis Appi
      et farre et uino Ianum Vestamque rogabat,
      an Capitolinam deberet Pollio quercum
      sperare et fidibus promittere. quid faceret plus
      aegrotante uiro, medicis quid tristibus erga
      390
      filiolum? stetit ante aram nec turpe putauit
      pro cithara uelare caput dictataque uerba
      pertulit, ut mos est, et aperta palluit agna.
      dic mihi nunc, quaeso, dic, antiquissime diuom,
      respondes his, Iane pater? magna otia caeli;
      395
      non est, quod uideo, non est quod agatur apud uos.
      haec de comoedis te consulit, illa tragoedum
      commendare uolet: uaricosus fiet haruspex.
          sed cantet potius quam totam peruolet urbem
      audax et coetus possit quae ferre uirorum
      400
      cumque paludatis ducibus praesente marito
      ipsa loqui recta facie siccisque mamillis.
      haec eadem nouit quid toto fiat in orbe,
      quid Seres, quid Thraces agant, secreta nouercae
      et pueri, quis amet, quis diripiatur adulter;
      405
      dicet quis uiduam praegnatem fecerit et quo
      mense, quibus uerbis concumbat quaeque, modis quot.
      instantem regi Armenio Parthoque cometen
      prima uidet, famam rumoresque illa recentis
      excipit ad portas, quosdam facit; isse Niphaten
      410
      in populos magnoque illic cuncta arua teneri
      diluuio, nutare urbes, subsidere terras,
      quocumque in triuio, cuicumque est obuia, narrat.
      nec tamen id uitium magis intolerabile quam quod
      uicinos humiles rapere et concidere loris
      415
      "exortata" solet. nam si latratibus alti
      rumpuntur somni, 'fustes huc ocius' inquit
      'adferte' atque illis dominum iubet ante feriri,
      deinde canem. grauis occursu, taeterrima uultu
      balnea nocte subit, conchas et castra moueri
      420
      nocte iubet, magno gaudet sudare tumultu,
      cum lassata graui ceciderunt bracchia massa,
      callidus et cristae digitos inpressit aliptes
      ac summum dominae femur exclamare coegit.
      conuiuae miseri interea somnoque fameque
      425
      urguentur. tandem illa uenit rubicundula, totum
      oenophorum sitiens, plena quod tenditur urna
      admotum pedibus, de quo sextarius alter
      ducitur ante cibum rabidam facturus orexim,
      dum redit et loto terram ferit intestino.
      430
      marmoribus riui properant, aurata Falernum
      peluis olet; nam sic, tamquam alta in dolia longus
      deciderit serpens, bibit et uomit. ergo maritus
      nauseat atque oculis bilem substringit opertis.
          illa tamen grauior, quae cum discumbere coepit
      435
      laudat Vergilium, periturae ignoscit Elissae,
      committit uates et comparat, inde Maronem
      atque alia parte in trutina suspendit Homerum.
      cedunt grammatici, uincuntur rhetores, omnis
      turba tacet, nec causidicus nec praeco loquetur,
      440
      altera nec mulier. uerborum tanta cadit uis,
      tot pariter pelues ac tintinnabula dicas
      pulsari. iam nemo tubas, nemo aera fatiget:
      una laboranti poterit succurrere Lunae.
      inponit finem sapiens et rebus honestis;
      445
      nam quae docta nimis cupit et facunda uideri
      crure tenus medio tunicas succingere debet,
      caedere Siluano porcum, quadrante lauari.
      non habeat matrona, tibi quae iuncta recumbit,
      dicendi genus, aut curuum sermone rotato
      450
      torqueat enthymema, nec historias sciat omnes,
      sed quaedam ex libris et non intellegat. odi
      hanc ego quae repetit uoluitque Palaemonis artem
      seruata semper lege et ratione loquendi
      ignotosque mihi tenet antiquaria uersus
      455
      nec curanda uiris. opicae castiget amicae
      uerba: soloecismum liceat fecisse marito.
          nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil,
      cum uiridis gemmas collo circumdedit et cum
      auribus extentis magnos commisit elenchos.
      460
      [intolerabilius nihil est quam femina diues.]
      interea foeda aspectu ridendaque multo
      pane tumet facies aut pinguia Poppaeana
      spirat et hinc miseri uiscantur labra mariti.
      ad moechum lota ueniunt cute. quando uideri
      465
      uult formonsa domi? moechis foliata parantur,
      his emitur quidquid graciles huc mittitis Indi.
      tandem aperit uultum et tectoria prima reponit,
      incipit agnosci, atque illo lacte fouetur
      propter quod secum comites educit asellas
      470
      exul Hyperboreum si dimittatur ad axem.
      sed quae mutatis inducitur atque fouetur
      tot medicaminibus coctaeque siliginis offas
      accipit et madidae, facies dicetur an ulcus?
          est pretium curae penitus cognoscere toto
      475
      quid faciant agitentque die. si nocte maritus
      auersus iacuit, periit libraria, ponunt
      cosmetae tunicas, tarde uenisse Liburnus
      dicitur et poenas alieni pendere somni
      cogitur, hic frangit ferulas, rubet ille flagello,
      480
      hic scutica; sunt quae tortoribus annua praestent.
      uerberat atque obiter faciem linit, audit amicas
      aut latum pictae uestis considerat aurum
      et caedit, longi relegit transuersa diurni
      et caedit, donec lassis caedentibus 'exi'
      485
      intonet horrendum iam cognitione peracta.
      praefectura domus Sicula non mitior aula.
      nam si constituit solitoque decentius optat
      ornari et properat iamque expectatur in hortis
      aut apud Isiacae potius sacraria lenae,
      490
      disponit crinem laceratis ipsa capillis
      nuda umeros Psecas infelix nudisque mamillis.
      'altior hic quare cincinnus?' taurea punit
      continuo flexi crimen facinusque capilli.
      quid Psecas admisit? quaenam est hic culpa puellae,
      495
      si tibi displicuit nasus tuus? altera laeuum
      extendit pectitque comas et uoluit in orbem.
      est in consilio materna admotaque lanis
      emerita quae cessat acu; sententia prima
      huius erit, post hanc aetate atque arte minores
      500
      censebunt, tamquam famae discrimen agatur
      aut animae: tanta est quaerendi cura decoris.
      tot premit ordinibus, tot adhuc conpagibus altum
      aedificat caput: Andromachen a fronte uidebis,
      post minor est, credas aliam. cedo si breue parui
      505
      sortita est lateris spatium breuiorque uidetur
      uirgine Pygmaea nullis adiuta coturnis
      et leuis erecta consurgit ad oscula planta.
          nulla uiri cura interea nec mentio fiet
      damnorum. uiuit tamquam uicina mariti,
      510
      hoc solo propior, quod amicos coniugis odit
      et seruos, grauis est rationibus. ecce furentis
      Bellonae matrisque deum chorus intrat et ingens
      semiuir, obsceno facies reuerenda minori,
      mollia qui rapta secuit genitalia testa
      515
      iam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt
      plebeia et Phrygia uestitur bucca tiara.
      grande sonat metuique iubet Septembris et austri
      aduentum, nisi se centum lustrauerit ouis
      et xerampelinas ueteres donauerit ipsi,
      520
      ut quidquid subiti et magni discriminis instat
      in tunicas eat et totum semel expiet annum.
      hibernum fracta glacie descendet in amnem,
      ter matutino Tiberi mergetur et ipsis
      uerticibus timidum caput abluet, inde superbi
      525
      totum regis agrum nuda ac tremibunda cruentis
      erepet genibus; si candida iusserit Io,
      ibit ad Aegypti finem calidaque petitas
      a Meroe portabit aquas, ut spargat in aede
      Isidis, antiquo quae proxima surgit ouili.
      530
      credit enim ipsius dominae se uoce moneri.
      en animam et mentem cum qua di nocte loquantur!
      ergo hic praecipuum summumque meretur honorem
      qui grege linigero circumdatus et grege caluo
      plangentis populi currit derisor Anubis.
      535
      ille petit ueniam, quotiens non abstinet uxor
      concubitu sacris obseruandisque diebus
      magnaque debetur uiolato poena cadurco
      et mouisse caput uisa est argentea serpens;
      illius lacrimae meditataque murmura praestant
      540
      ut ueniam culpae non abnuat ansere magno
      scilicet et tenui popano corruptus Osiris.
      cum dedit ille locum, cophino fenoque relicto
      arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem,
      interpres legum Solymarum et magna sacerdos
      545
      arboris ac summi fida internuntia caeli.
      implet et illa manum, sed parcius; aere minuto
      qualiacumque uoles Iudaei somnia uendunt.
      spondet amatorem tenerum uel diuitis orbi
      testamentum ingens calidae pulmone columbae
      550
      tractato Armenius uel Commagenus haruspex;
      pectora pullorum rimabitur, exta catelli
      interdum et pueri; faciet quod deferat ipse.
      Chaldaeis sed maior erit fiducia: quidquid
      dixerit astrologus, credent a fonte relatum
      555
      Hammonis, quoniam Delphis oracula cessant
      et genus humanum damnat caligo futuri.
      praecipuus tamen est horum, qui saepius exul,
      cuius amicitia conducendaque tabella
      magnus ciuis obit et formidatus Othoni.
      560
      inde fides artis, sonuit si dextera ferro
      laeuaque, si longe castrorum in carcere mansit.
      nemo mathematicus genium indemnatus habebit,
      sed qui paene perit, cui uix in Cyclada mitti
      contigit et parua tandem caruisse Seripho.
      565
      consulit ictericae lento de funere matris,
      ante tamen de te Tanaquil tua, quando sororem
      efferat et patruos, an sit uicturus adulter
      post ipsam; quid enim maius dare numina possunt?
      haec tamen ignorat quid sidus triste minetur
      570
      Saturni, quo laeta Venus se proferat astro,
      quis mensis damnis, quae dentur tempora lucro:
      illius occursus etiam uitare memento,
      in cuius manibus ceu pinguia sucina tritas
      cernis ephemeridas, quae nullum consulit et iam
      575
      consulitur, quae castra uiro patriamque petente
      non ibit pariter numeris reuocata Thrasylli.
      ad primum lapidem uectari cum placet, hora
      sumitur ex libro; si prurit frictus ocelli
      angulus, inspecta genesi collyria poscit;
      580
      aegra licet iaceat, capiendo nulla uidetur
      aptior hora cibo nisi quam dederit Petosiris.
      si mediocris erit, spatium lustrabit utrimque
      metarum et sortes ducet frontemque manumque
      praebebit uati crebrum poppysma roganti.
      585
      diuitibus responsa dabit Phryx augur et inde
      conductus, dabit astrorum mundique peritus
      atque aliquis senior qui publica fulgura condit.
      plebeium in circo positum est et in aggere fatum.
      quae nudis longum ostendit ceruicibus aurum
      590
      consulit ante falas delphinorumque columnas
      an saga uendenti nubat caupone relicto.
          hae tamen et partus subeunt discrimen et omnis
      nutricis tolerant fortuna urguente labores,
      sed iacet aurato uix ulla puerpera lecto.
      595
      tantum artes huius, tantum medicamina possunt,
      quae steriles facit atque homines in uentre necandos
      conducit. gaude, infelix, atque ipse bibendum
      porrige quidquid erit; nam si distendere uellet
      et uexare uterum pueris salientibus, esses
      600
      Aethiopis fortasse pater, mox decolor heres
      impleret tabulas numquam tibi mane uidendus.
      transeo suppositos et gaudia uotaque saepe
      ad spurcos decepta lacus, saepe inde petitos
      pontifices, salios Scaurorum nomina falso
      605
      corpore laturos. stat Fortuna inproba noctu
      adridens nudis infantibus: hos fouet omni
      inuoluitque sinu, domibus tunc porrigit altis
      secretumque sibi mimum parat; hos amat, his se
      ingerit utque suos semper producit alumnos.
      610
          hic magicos adfert cantus, hic Thessala uendit
      philtra, quibus ualeat mentem uexare mariti
      et solea pulsare natis. quod desipis, inde est,
      inde animi caligo et magna obliuio rerum
      quas modo gessisti. tamen hoc tolerabile, si non
      614a
      [semper aquam portes rimosa ad dolia, semper
      614b
      istud onus subeas ipsis manantibus urnis,
      614c
      quo rabidus nostro Phalarim de rege dedisti.]
      615
      et furere incipias ut auunculus ille Neronis,
      cui totam tremuli frontem Caesonia pulli
      infudit. quae non faciet quod principis uxor?
      ardebant cuncta et fracta conpage ruebant
      non aliter quam si fecisset Iuno maritum
      620
      insanum. minus ergo nocens erit Agrippinae
      boletus, siquidem unius praecordia pressit
      ille senis tremulumque caput descendere iussit
      in caelum et longa manantia labra saliua:
      haec poscit ferrum atque ignes, haec potio torquet,
      625
      haec lacerat mixtos equitum cum sanguine patres.
      tanti partus equae, tanti una uenefica constat.
          oderunt natos de paelice; nemo repugnet,
      nemo uetet, iam iam priuignum occidere fas est.
      uos ego, pupilli, moneo, quibus amplior est res,
      630
      custodite animas et nulli credite mensae:
      liuida materno feruent adipata ueneno.
      mordeat ante aliquis quidquid porrexerit illa
      quae peperit, timidus praegustet pocula papas.
      fingimus haec altum satura sumente coturnum
      635
      scilicet, et finem egressi legemque priorum
      grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu,
      montibus ignotum Rutulis caeloque Latino?
      nos utinam uani. sed clamat Pontia 'feci,
      confiteor, puerisque meis aconita paraui,
      640
      quae deprensa patent; facinus tamen ipsa peregi.'
      tune duos una, saeuissima uipera, cena?
      tune duos? 'septem, si septem forte fuissent.'
      credamus tragicis quidquid de Colchide torua
      dicitur et Procne; nil contra conor. et illae
      645
      grandia monstra suis audebant temporibus, sed
      non propter nummos. minor admiratio summis
      debetur monstris, quotiens facit ira nocentes
      hunc sexum et rabie iecur incendente feruntur
      praecipites, ut saxa iugis abrupta, quibus mons
      650
      subtrahitur cliuoque latus pendente recedit.
      illam ego non tulerim quae conputat et scelus ingens
      sana facit. spectant subeuntem fata mariti
      Alcestim et, similis si permutatio detur,
      morte uiri cupiant animam seruare catellae.
      655
      occurrent multae tibi Belides atque Eriphylae
      mane, Clytemestram nullus non uicus habebit.
      hoc tantum refert, quod Tyndaris illa bipennem
      insulsam et fatuam dextra laeuaque tenebat;
      at nunc res agitur tenui pulmone rubetae,
      660
      sed tamen et ferro, si praegustarit Atrides

    Pontica ter uicti cautus medicamina regis.

SATVRA VII

      Et spes et ratio studiorum in Caesare tantum;
      solus enim tristes hac tempestate Camenas
      respexit, cum iam celebres notique poetae
      balneolum Gabiis, Romae conducere furnos
      5
      temptarent, nec foedum alii nec turpe putarent
      praecones fieri, cum desertis Aganippes
      uallibus esuriens migraret in atria Clio.
      nam si Pieria quadrans tibi nullus in umbra
      ostendatur, ames nomen uictumque Machaerae
      10
      et uendas potius commissa quod auctio uendit
      stantibus, oenophorum, tripedes, armaria, cistas,
      Alcithoen Pacci, Thebas et Terea Fausti.
      hoc satius quam si dicas sub iudice 'uidi'
      quod non uidisti; faciant equites Asiani,
      15
      [quamquam et Cappadoces faciant equitesque Bithyni]
      altera quos nudo traducit gallica talo.
      nemo tamen studiis indignum ferre laborem
      cogetur posthac, nectit quicumque canoris
      eloquium uocale modis laurumque momordit.
      20
      hoc agite, o iuuenes. circumspicit et stimulat uos
      materiamque sibi ducis indulgentia quaerit.
      si qua aliunde putas rerum expectanda tuarum
      praesidia atque ideo croceae membrana tabellae
      impletur, lignorum aliquid posce ocius et quae
      25
      componis dona Veneris, Telesine, marito,
      aut clude et positos tinea pertunde libellos.
      frange miser calamum uigilataque proelia dele,
      qui facis in parua sublimia carmina cella,
      ut dignus uenias hederis et imagine macra.
      30
      spes nulla ulterior; didicit iam diues auarus
      tantum admirari, tantum laudare disertos,
      ut pueri Iunonis auem. sed defluit aetas
      et pelagi patiens et cassidis atque ligonis.
      taedia tunc subeunt animos, tunc seque suamque
      35
      Terpsichoren odit facunda et nuda senectus.
         accipe nunc artes. ne quid tibi conferat iste,
      quem colis et Musarum et Apollinis aede relicta,
      ipse facit uersus atque uni cedit Homero
      propter mille annos, et si dulcedine famae
      40
      succensus recites, maculosas commodat aedes.
      haec longe ferrata domus seruire iubetur
      in qua sollicitas imitatur ianua portas.
      scit dare libertos extrema in parte sedentis
      ordinis et magnas comitum disponere uoces;
      45
      nemo dabit regum quanti subsellia constant
      et quae conducto pendent anabathra tigillo
      quaeque reportandis posita est orchestra cathedris.
      nos tamen hoc agimus tenuique in puluere sulcos
      ducimus et litus sterili uersamus aratro.
      50
      nam si discedas, laqueo tenet ambitiosi
      [consuetudo mali, tenet insanabile multos]
      scribendi cacoethes et aegro in corde senescit.
      sed uatem egregium, cui non sit publica uena,
      qui nihil expositum soleat deducere, nec qui
      55
      communi feriat carmen triuiale moneta,
      hunc, qualem nequeo monstrare et sentio tantum,
      anxietate carens animus facit, omnis acerbi
      inpatiens, cupidus siluarum aptusque bibendis
      fontibus Aonidum. neque enim cantare sub antro
      60
      Pierio thyrsumque potest contingere maesta
      paupertas atque aeris inops, quo nocte dieque
      corpus eget: satur est cum dicit Horatius 'euhoe.'
      quis locus ingenio, nisi cum se carmine solo
      uexant et dominis Cirrhae Nysaeque feruntur
      65
      pectora uestra duas non admittentia curas?
      magnae mentis opus nec de lodice paranda
      attonitae currus et equos faciesque deorum
      aspicere et qualis Rutulum confundat Erinys.
      nam si Vergilio puer et tolerabile desset
      70
      hospitium, caderent omnes a crinibus hydri,
      surda nihil gemeret graue bucina. poscimus ut sit
      non minor antiquo Rubrenus Lappa coturno,
      cuius et alueolos et laenam pignerat Atreus?
      non habet infelix Numitor quod mittat amico,
      75
      Quintillae quod donet habet, nec defuit illi
      unde emeret multa pascendum carne leonem
      iam domitum; constat leuiori belua sumptu
      nimirum et capiunt plus intestina poetae.
      contentus fama iaceat Lucanus in hortis
      80
      marmoreis, at Serrano tenuique Saleiio
      gloria quantalibet quid erit, si gloria tantum est?
      curritur ad uocem iucundam et carmen amicae
      Thebaidos, laetam cum fecit Statius urbem
      promisitque diem: tanta dulcedine captos
      85
      adficit ille animos tantaque libidine uolgi
      auditur. sed cum fregit subsellia uersu
      esurit, intactam Paridi nisi uendit Agauen.
      ille et militiae multis largitus honorem
      semenstri uatum digitos circumligat auro.
      90
      quod non dant proceres, dabit histrio. tu Camerinos
      et Baream, tu nobilium magna atria curas?
      praefectos Pelopea facit, Philomela tribunos.
      haut tamen inuideas uati quem pulpita pascunt.
      quis tibi Maecenas, quis nunc erit aut Proculeius
      95
      aut Fabius, quis Cotta iterum, quis Lentulus alter?
      tum par ingenio pretium, tunc utile multis
      pallere et uinum toto nescire Decembri.
         uester porro labor fecundior, historiarum
      scriptores? perit hic plus temporis atque olei plus.
      100
      nullo quippe modo millensima pagina surgit
      omnibus et crescit multa damnosa papyro;
      sic ingens rerum numerus iubet atque operum lex.
      quae tamen inde seges? terrae quis fructus apertae?
      quis dabit historico quantum daret acta legenti?
      105
         'sed genus ignauum, quod lecto gaudet et umbra.'
      dic igitur quid causidicis ciuilia praestent
      officia et magno comites in fasce libelli.
      ipsi magna sonant, sed tum cum creditor audit
      praecipue, uel si tetigit latus acrior illo
      110
      qui uenit ad dubium grandi cum codice nomen.
      tunc inmensa caui spirant mendacia folles
      conspuiturque sinus; ueram deprendere messem
      si libet, hinc centum patrimonia causidicorum,
      parte alia solum russati pone Lacertae.
      115
      consedere duces, surgis tu pallidus Aiax
      dicturus dubia pro libertate bubulco
      iudice. rumpe miser tensum iecur, ut tibi lasso
      figantur uirides, scalarum gloria, palmae.
      quod uocis pretium? siccus petasunculus et uas
      120
      pelamydum aut ueteres, Maurorum epimenia, bulbi
      aut uinum Tiberi deuectum, quinque lagonae.
      si quater egisti, si contigit aureus unus,
      inde cadunt partes ex foedere pragmaticorum.
      'Aemilio dabitur quantum licet, et melius nos
      125
      egimus.' huius enim stat currus aeneus, alti
      quadriiuges in uestibulis, atque ipse feroci
      bellatore sedens curuatum hastile minatur
      eminus et statua meditatur proelia lusca.
      sic Pedo conturbat, Matho deficit, exitus hic est
      130
      Tongilii, magno cum rhinocerote lauari
      qui solet et uexat lutulenta balnea turba
      perque forum iuuenes longo premit assere Maedos
      empturus pueros, argentum, murrina, uillas;
      spondet enim Tyrio stlattaria purpura filo.
      135
      [et tamen est illis hoc utile. purpura uendit]
      causidicum uendunt amethystina; conuenit illi
      et strepitu et facie maioris uiuere census,
      sed finem inpensae non seruat prodiga Roma.
      fidimus eloquio? Ciceroni nemo ducentos
      140
      nunc dederit nummos, nisi fulserit anulus ingens.
      respicit haec primum qui litigat, an tibi serui
      octo, decem comites, an post te sella, togati
      ante pedes. ideo conducta Paulus agebat
      sardonyche, atque ideo pluris quam Gallus agebat,
      145
      quam Basilus. rara in tenui facundia panno.
      quando licet Basilo flentem producere matrem?
      quis bene dicentem Basilum ferat? accipiat te
      Gallia uel potius nutricula causidicorum
      Africa, si placuit mercedem ponere linguae.
      150
         declamare doces? o ferrea pectora Vetti,
      cum perimit saeuos classis numerosa tyrannos.
      nam quaecumque sedens modo legerat, haec eadem stans
      perferet atque eadem cantabit uersibus isdem.
      occidit miseros crambe repetita magistros.
      155
      quis color et quod sit causae genus atque ubi summa
      quaestio, quae ueniant diuersa parte sagittae,
      nosse uolunt omnes, mercedem soluere nemo.
      'mercedem appellas? quid enim scio?' 'culpa docentis
      scilicet arguitur, quod laeuae parte mamillae
      160
      nil salit Arcadico iuueni, cuius mihi sexta
      quaque die miserum dirus caput Hannibal inplet,
      quidquid id est de quo deliberat, an petat urbem
      a Cannis, an post nimbos et fulmina cautus
      circumagat madidas a tempestate cohortes.
      165
      quantum uis stipulare et protinus accipe: quid do
      ut totiens illum pater audiat?' haec alii sex
      uel plures uno conclamant ore sophistae
      et ueras agitant lites raptore relicto;
      fusa uenena silent, malus ingratusque maritus
      170
      et quae iam ueteres sanant mortaria caecos.
      ergo sibi dabit ipse rudem, si nostra mouebunt
      consilia, et uitae diuersum iter ingredietur
      ad pugnam qui rhetorica descendit ab umbra,
      summula ne pereat qua uilis tessera uenit
      175
      frumenti; quippe haec merces lautissima. tempta
      Chrysogonus quanti doceat uel Pollio quanti
      lautorum pueros, artem scindes Theodori.
      balnea sescentis et pluris porticus in qua
      gestetur dominus quotiens pluit. anne serenum
      180
      expectet spargatque luto iumenta recenti?
      hic potius, namque hic mundae nitet ungula mulae.
      parte alia longis Numidarum fulta columnis
      surgat et algentem rapiat cenatio solem.
      quanticumque domus, ueniet qui fercula docte
      185
      conponit, ueniet qui pulmentaria condit.
      hos inter sumptus sestertia Quintiliano,
      ut multum, duo sufficient: res nulla minoris
      constabit patri quam filius. 'unde igitur tot
      Quintilianus habet saltus?' exempla nouorum
      190
      fatorum transi. felix et pulcher et acer,
      felix et sapiens et nobilis et generosus
      adpositam nigrae lunam subtexit alutae,
      felix orator quoque maximus et iaculator
      et, si perfrixit, cantat bene. distat enim quae
      195
      sidera te excipiant modo primos incipientem
      edere uagitus et adhuc a matre rubentem.
      si Fortuna uolet, fies de rhetore consul;
      si uolet haec eadem, fiet de consule rhetor.
      Ventidius quid enim? quid Tullius? anne aliud quam
      200
      sidus et occulti miranda potentia fati?
      seruis regna dabunt, captiuis fata triumphum.
      felix ille tamen coruo quoque rarior albo.
      paenituit multos uanae sterilisque cathedrae,
      sicut Tharsimachi probat exitus atque Secundi
      205
      Carrinatis; et hunc inopem uidistis, Athenae,
      nil praeter gelidas ausae conferre cicutas.
      di maiorum umbris tenuem et sine pondere terram
      spirantisque crocos et in urna perpetuum uer,
      qui praeceptorem sancti uoluere parentis
      210
      esse loco. metuens uirgae iam grandis Achilles
      cantabat patriis in montibus et cui non tunc
      eliceret risum citharoedi cauda magistri;
      sed Rufum atque alios caedit sua quemque iuuentus,
      Rufum, quem totiens Ciceronem Allobroga dixit.
      215
         quis gremio Celadi doctique Palaemonis adfert
      quantum grammaticus meruit labor? et tamen ex hoc,
      quodcumque est (minus est autem quam rhetoris aera),
      discipuli custos praemordet acoenonoetus
      et qui dispensat frangit sibi. cede, Palaemon,
      220
      et patere inde aliquid decrescere, non aliter quam
      institor hibernae tegetis niueique cadurci,
      dummodo non pereat mediae quod noctis ab hora
      sedisti, qua nemo faber, qua nemo sederet
      qui docet obliquo lanam deducere ferro,
      225
      dummodo non pereat totidem olfecisse lucernas
      quot stabant pueri, cum totus decolor esset
      Flaccus et haereret nigro fuligo Maroni.
      rara tamen merces quae cognitione tribuni
      non egeat. sed uos saeuas inponite leges,
      230
      ut praeceptori uerborum regula constet,
      ut legat historias, auctores nouerit omnes
      tamquam ungues digitosque suos, ut forte rogatus,
      dum petit aut thermas aut Phoebi balnea, dicat
      nutricem Anchisae, nomen patriamque nouercae
      235
      Anchemoli, dicat quot Acestes uixerit annis,
      quot Siculi Phrygibus uini donauerit urnas.
      exigite ut mores teneros ceu pollice ducat,
      ut si quis cera uoltum facit; exigite ut sit
      et pater ipsius coetus, ne turpia ludant,
      240
      ne faciant uicibus. non est leue tot puerorum
      obseruare manus oculosque in fine trementis.
      'haec' inquit 'cura; sed cum se uerterit annus,
      accipe, uictori populus quod postulat, aurum.'

SATVRA VIII

      Stemmata quid faciunt? quid prodest, Pontice, longo
      sanguine censeri, pictos ostendere uultus
      maiorum et stantis in curribus Aemilianos
      et Curios iam dimidios umeroque minorem
      5
      Coruinum et Galbam auriculis nasoque carentem,
      [quis fructus generis tabula iactare capaci
      Coruinum, posthac multa contingere uirga
      fumosos equitum cum dictatore magistros,]
      si coram Lepidis male uiuitur? effigies quo
      10
      tot bellatorum, si luditur alea pernox
      ante Numantinos, si dormire incipis ortu
      luciferi, quo signa duces et castra mouebant?
      cur Allobrogicis et magna gaudeat ara
      natus in Herculeo Fabius lare, si cupidus, si
      15
      uanus et Euganea quantumuis mollior agna,
      si tenerum attritus Catinensi pumice lumbum
      squalentis traducit auos emptorque ueneni
      frangenda miseram funestat imagine gentem?
      tota licet ueteres exornent undique cerae
      20
      atria, nobilitas sola est atque unica uirtus.
      Paulus uel Cossus uel Drusus moribus esto,
      hos ante effigies maiorum pone tuorum,
      praecedant ipsas illi te consule uirgas.
      prima mihi debes animi bona. sanctus haberi
      25
      iustitiaeque tenax factis dictisque mereris?
      agnosco procerem; salue Gaetulice, seu tu
      Silanus: quocumque alto de sanguine rarus
      ciuis et egregius patriae contingis ouanti,
      exclamare libet populus quod clamat Osiri
      30
      inuento. quis enim generosum dixerit hunc qui
      indignus genere et praeclaro nomine tantum
      insignis? nanum cuiusdam Atlanta uocamus,
      Aethiopem Cycnum, prauam extortamque puellam
      Europen; canibus pigris scabieque uetusta
      35
      leuibus et siccae lambentibus ora lucernae
      nomen erit pardus, tigris, leo, si quid adhuc est
      quod fremat in terris uiolentius. ergo cauebis
      et metues ne tu sic Creticus aut Camerinus.
         his ego quem monui? tecum mihi sermo, Rubelli
      40
      Blande. tumes alto Drusorum stemmate, tamquam
      feceris ipse aliquid propter quod nobilis esses,
      ut te conciperet quae sanguine fulget Iuli,
      non quae uentoso conducta sub aggere texit.
      'uos humiles' inquis 'uolgi pars ultima nostri,
      45
      quorum nemo queat patriam monstrare parentis,
      ast ego Cecropides.' uiuas et originis huius
      gaudia longa feras. tamen ima plebe Quiritem
      facundum inuenies, solet hic defendere causas
      nobilis indocti; ueniet de plebe togata
      50
      qui iuris nodos et legum aenigmata soluat;
      hinc petit Euphraten iuuenis domitique Bataui
      custodes aquilas armis industrius; at tu
      nil nisi Cecropides truncoque simillimus Hermae.
      nullo quippe alio uincis discrimine quam quod
      55
      illi marmoreum caput est, tua uiuit imago.
      dic mihi, Teucrorum proles, animalia muta
      quis generosa putet nisi fortia. nempe uolucrem
      sic laudamus equum, facili cui plurima palma
      feruet et exultat rauco uictoria circo;
      60
      nobilis hic, quocumque uenit de gramine, cuius
      clara fuga ante alios et primus in aequore puluis.
      sed uenale pecus Coryphaei posteritas et
      Hirpini, si rara iugo uictoria sedit.
      nil ibi maiorum respectus, gratia nulla
      65
      umbrarum; dominos pretiis mutare iubentur
      exiguis, trito ducunt epiraedia collo
      segnipedes dignique molam uersare nepotes.
      ergo ut miremur te, non tua, priuum aliquid da
      quod possim titulis incidere praeter honores
      70
      quos illis damus ac dedimus, quibus omnia debes.
         haec satis ad iuuenem quem nobis fama superbum
      tradit et inflatum plenumque Nerone propinquo;
      rarus enim ferme sensus communis in illa
      fortuna. sed te censeri laude tuorum,
      75
      Pontice, noluerim sic ut nihil ipse futurae
      laudis agas. miserum est aliorum incumbere famae,
      ne conlapsa ruant subductis tecta columnis.
      stratus humi palmes uiduas desiderat ulmos.
      esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem
      80
      integer; ambiguae si quando citabere testis
      incertaeque rei, Phalaris licet imperet ut sis
      falsus et admoto dictet periuria tauro,
      summum crede nefas animam praeferre pudori
      et propter uitam uiuendi perdere causas.
      85
      dignus morte perit, cenet licet ostrea centum
      Gaurana et Cosmi toto mergatur aeno.
      expectata diu tandem prouincia cum te
      rectorem accipiet, pone irae frena modumque,
      pone et auaritiae, miserere inopum sociorum:
      90
      ossa uides rerum uacuis exucta medullis.
      respice quid moneant leges, quid curia mandet,
      praemia quanta bonos maneant, quam fulmine iusto
      et Capito et Tutor ruerint damnante senatu,
      piratae Cilicum. sed quid damnatio confert?
      95
      praeconem, Chaerippe, tuis circumspice pannis,
      cum Pansa eripiat quidquid tibi Natta reliquit,
      iamque tace; furor est post omnia perdere naulum.
      non idem gemitus olim neque uulnus erat par
      damnorum sociis florentibus et modo uictis.
      100
      plena domus tunc omnis, et ingens stabat aceruos
      nummorum, Spartana chlamys, conchylia Coa,
      et cum Parrhasii tabulis signisque Myronis
      Phidiacum uiuebat ebur, nec non Polycliti
      multus ubique labor, rarae sine Mentore mensae.
      105
      inde "Dolabella atque hinc" Antonius, inde
      sacrilegus Verres referebant nauibus altis
      occulta spolia et plures de pace triumphos.
      nunc sociis iuga pauca boum, grex paruus equarum,
      et pater armenti capto eripietur agello,
      110
      ipsi deinde Lares, si quod spectabile signum.
      [si quis in aedicula deus unicus; haec etenim sunt
      pro summis, nam sunt haec maxima. despicias tu]
      forsitan inbellis Rhodios unctamque Corinthon
      despicias merito: quid resinata iuuentus
      115
      cruraque totius facient tibi leuia gentis?
      horrida uitanda est Hispania, Gallicus axis
      Illyricumque latus; parce et messoribus illis
      qui saturant urbem circo scenaeque uacantem;
      quanta autem inde feres tam dirae praemia culpae,
      120
      cum tenuis nuper Marius discinxerit Afros?
      curandum in primis ne magna iniuria fiat
      fortibus et miseris. tollas licet omne quod usquam est
      auri atque argenti, scutum gladiumque relinques.
      [et iaculum et galeam; spoliatis arma supersunt.]
      125
      quod modo proposui, non est sententia, uerum est;
      credite me uobis folium recitare Sibyllae.
      si tibi sancta cohors comitum, si nemo tribunal
      uendit acersecomes, si nullum in coniuge crimen
      nec per conuentus et cuncta per oppida curuis
      130
      unguibus ire parat nummos raptura Celaeno,
      tum licet a Pico numeres genus, altaque si te
      nomina delectant omnem Titanida pugnam
      inter maiores ipsumque Promethea ponas.
      [de quocumque uoles proauom tibi sumito libro.]
      135
      quod si praecipitem rapit ambitio atque libido,
      si frangis uirgas sociorum in sanguine, si te
      delectant hebetes lasso lictore secures,
      incipit ipsorum contra te stare parentum
      nobilitas claramque facem praeferre pudendis.
      140
      omne animi uitium tanto conspectius in se
      crimen habet, quanto maior qui peccat habetur.
      quo mihi te, solitum falsas signare tabellas,
      in templis quae fecit auus statuamque parentis
      ante triumphalem? quo, si nocturnus adulter
      145
      tempora Santonico uelas adoperta cucullo?
         praeter maiorum cineres atque ossa uolucri
      carpento rapitur pinguis Lateranus, et ipse,
      ipse rotam adstringit sufflamine mulio consul,
      nocte quidem, sed Luna uidet, sed sidera testes
      150
      intendunt oculos. finitum tempus honoris
      cum fuerit, clara Lateranus luce flagellum
      sumet et occursum numquam trepidabit amici
      iam senis ac uirga prior adnuet atque maniplos
      soluet et infundet iumentis hordea lassis.
      155
      interea, dum lanatas robumque iuuencum
      more Numae caedit, Iouis ante altaria iurat
      solam Eponam et facies olida ad praesepia pictas.
      sed cum peruigiles placet instaurare popinas,
      obuius adsiduo Syrophoenix udus amomo
      160
      currit, Idymaeae Syrophoenix incola portae
      hospitis adfectu dominum regemque salutat,
      et cum uenali Cyane succincta lagona.
      defensor culpae dicet mihi 'fecimus et nos
      haec iuuenes.' esto, desisti nempe nec ultra
      165
      fouisti errorem. breue sit quod turpiter audes,
      quaedam cum prima resecentur crimina barba.
      indulge ueniam pueris: Lateranus ad illos
      thermarum calices inscriptaque lintea uadit
      maturus bello Armeniae Syriaeque tuendis
      170
      amnibus et Rheno atque Histro. praestare Neronem
      securum ualet haec aetas. mitte Ostia, Caesar,
      mitte, sed in magna legatum quaere popina:
      inuenies aliquo cum percussore iacentem,
      permixtum nautis et furibus ac fugitiuis,
      175
      inter carnifices et fabros sandapilarum
      et resupinati cessantia tympana galli.
      aequa ibi libertas, communia pocula, lectus
      non alius cuiquam, nec mensa remotior ulli.
      quid facias talem sortitus, Pontice, seruum?
      180
      nempe in Lucanos aut Tusca ergastula mittas.
      at uos, Troiugenae, uobis ignoscitis et quae
      turpia cerdoni Volesos Brutumque decebunt.
         quid si numquam adeo foedis adeoque pudendis
      utimur exemplis, ut non peiora supersint?
      185
      consumptis opibus uocem, Damasippe, locasti
      sipario, clamosum ageres ut Phasma Catulli.
      Laureolum uelox etiam bene Lentulus egit,
      iudice me dignus uera cruce. nec tamen ipsi
      ignoscas populo; populi frons durior huius,
      190
      qui sedet et spectat triscurria patriciorum,
      planipedes audit Fabios, ridere potest qui
      Mamercorum alapas. quanti sua funera uendant
      quid refert? uendunt nullo cogente Nerone,
      nec dubitant celsi praetoris uendere ludis.
      195
      finge tamen gladios inde atque hinc pulpita poni,
      quid satius? mortem sic quisquam exhorruit, ut sit
      zelotypus Thymeles, stupidi collega Corinthi?
      res haut mira tamen citharoedo principe mimus
      nobilis. haec ultra quid erit nisi ludus? et illic
      200
      dedecus urbis habes, nec murmillonis in armis
      nec clipeo Gracchum pugnantem aut falce supina;
      damnat enim talis habitus [sed damnat et odit,
      nec galea faciem abscondit]: mouet ecce tridentem.
      postquam uibrata pendentia retia dextra
      205
      nequiquam effudit, nudum ad spectacula uoltum
      erigit et tota fugit agnoscendus harena.
      credamus tunicae, de faucibus aurea cum se
      porrigat et longo iactetur spira galero.
      ergo ignominiam grauiorem pertulit omni
      210
      uolnere cum Graccho iussus pugnare secutor.
         libera si dentur populo suffragia, quis tam
      perditus ut dubitet Senecam praeferre Neroni?
      cuius supplicio non debuit una parari
      simia nec serpens unus nec culleus unus.
      215
      par Agamemnonidae crimen, sed causa facit rem
      dissimilem. quippe ille deis auctoribus ultor
      patris erat caesi media inter pocula, sed nec
      Electrae iugulo se polluit aut Spartani
      sanguine coniugii, nullis aconita propinquis
      220
      miscuit, in scena numquam cantauit Orestes,
      Troica non scripsit. quid enim Verginius armis
      debuit ulcisci magis aut cum Vindice Galba,
      quod Nero tam saeua crudaque tyrannide fecit?
      haec opera atque hae sunt generosi principis artes,
      225
      gaudentis foedo peregrina ad pulpita cantu
      prostitui Graiaeque apium meruisse coronae.
      maiorum effigies habeant insignia uocis,
      ante pedes Domiti longum tu pone Thyestae
      syrma uel Antigones seu personam Melanippes,
      230
      et de marmoreo citharam suspende colosso.
         quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi
      inueniet quisquam sublimius? arma tamen uos
      nocturna et flammas domibus templisque paratis,
      ut bracatorum pueri Senonumque minores,
      235
      ausi quod liceat tunica punire molesta.
      sed uigilat consul uexillaque uestra coercet.
      hic nouus Arpinas, ignobilis et modo Romae
      municipalis eques, galeatum ponit ubique
      praesidium attonitis et in omni monte laborat.
      240
      tantum igitur muros intra toga contulit illi
      nominis ac tituli, quantum "in" Leucade, quantum
      Thessaliae campis Octauius abstulit udo
      caedibus adsiduis gladio; sed Roma parentem,
      Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit.
      245
      Arpinas alius Volscorum in monte solebat
      poscere mercedes alieno lassus aratro;
      nodosam post haec frangebat uertice uitem,
      si lentus pigra muniret castra dolabra.
      hic tamen et Cimbros et summa pericula rerum
      250
      excipit et solus trepidantem protegit urbem,
      atque ideo, postquam ad Cimbros stragemque uolabant
      qui numquam attigerant maiora cadauera corui,
      nobilis ornatur lauro collega secunda.
      plebeiae Deciorum animae, plebeia fuerunt
      255
      nomina; pro totis legionibus hi tamen et pro
      omnibus auxiliis atque omni pube Latina
      sufficiunt dis infernis Terraeque parenti.
      [pluris enim Decii quam quae seruantur ab illis.]
      ancilla natus trabeam et diadema Quirini
      260
      et fascis meruit, regum ultimus ille bonorum.
      prodita laxabant portarum claustra tyrannis
      exulibus iuuenes ipsius consulis et quos
      magnum aliquid dubia pro libertate deceret,
      quod miraretur cum Coclite Mucius et quae
      265
      imperii finis Tiberinum uirgo natauit.
      occulta ad patres produxit crimina seruus
      matronis lugendus; at illos uerbera iustis
      adficiunt poenis et legum prima securis.
         malo pater tibi sit Thersites, dummodo tu sis
      270
      Aeacidae similis Volcaniaque arma capessas,
      quam te Thersitae similem producat Achilles.
      et tamen, ut longe repetas longeque reuoluas
      nomen, ab infami gentem deducis asylo;
      maiorum primus, quisquis fuit ille, tuorum
      275
      aut pastor fuit aut illud quod dicere nolo.

SATVRA IX

      Scire uelim quare totiens mihi, Naeuole, tristis
      occurras fronte obducta ceu Marsya uictus.
      quid tibi cum uultu, qualem deprensus habebat
      Rauola dum Rhodopes uda terit inguina barba?
      5
      [nos colaphum incutimus lambenti crustula seruo.]
      non erit hac facie miserabilior Crepereius
      Pollio, qui triplicem usuram praestare paratus
      circumit et fatuos non inuenit. unde repente
      tot rugae? certe modico contentus agebas
      10
      uernam equitem, conuiua ioco mordente facetus
      et salibus uehemens intra pomeria natis.
      omnia nunc contra, uultus grauis, horrida siccae
      silua comae, nullus tota nitor in cute, qualem
      Bruttia praestabat calidi tibi fascia uisci,
      15
      sed fruticante pilo neglecta et squalida crura.
      quid macies aegri ueteris, quem tempore longo
      torret quarta dies olimque domestica febris?
      deprendas animi tormenta latentis in aegro
      corpore, deprendas et gaudia; sumit utrumque
      20
      inde habitum facies. igitur flexisse uideris
      propositum et uitae contrarius ire priori.
      nuper enim, ut repeto, fanum Isidis et Ganymedem
      Pacis et aduectae secreta Palatia matris
      et Cererem (nam quo non prostat femina templo?)
      25
      notior Aufidio moechus [celebrare] solebas,
      quodque taces, ipsos etiam inclinare maritos.
         'utile et hoc multis uitae genus, at mihi nullum
      inde operae pretium. pingues aliquando lacernas,
      munimenta togae, duri crassique coloris
      30
      et male percussas textoris pectine Galli
      accipimus, tenue argentum uenaeque secundae.
      fata regunt homines, fatum est et partibus illis
      quas sinus abscondit. nam si tibi sidera cessant,
      nil faciet longi mensura incognita nerui,
      35
      quamuis te nudum spumanti Virro labello
      uiderit et blandae adsidue densaeque tabellae
      sollicitent, autos gar ephelketai andra kinaidos
      quod tamen ulterius monstrum quam mollis auarus?
      "haec tribui, deinde illa dedi, mox plura tulisti."
      40
      computat et ceuet. ponatur calculus, adsint
      cum tabula pueri; numera sestertia quinque
      omnibus in rebus, numerentur deinde labores.
      an facile et pronum est agere intra uiscera penem
      legitimum atque illic hesternae occurrere cenae?
      45
      seruus erit minus ille miser qui foderit agrum
      quam dominum. sed tu sane tenerum et puerum te
      et pulchrum et dignum cyatho caeloque putabas.
      uos humili adseculae, uos indulgebitis umquam
      cultori, iam nec morbo donare parati?
      50
      en cui tu uiridem umbellam, cui sucina mittas
      grandia, natalis quotiens redit aut madidum uer
      incipit et strata positus longaque cathedra
      munera femineis tractat secreta kalendis.
      dic, passer, cui tot montis, tot praedia seruas
      55
      Apula, tot miluos intra tua pascua lassas?
      te Trifolinus ager fecundis uitibus implet
      suspectumque iugum Cumis et Gaurus inanis--
      nam quis plura linit uicturo dolia musto?--
      quantum erat exhausti lumbos donare clientis
      60
      iugeribus paucis! meliusne hic rusticus infans
      cum matre et casulis et conlusore catello
      cymbala pulsantis legatum fiet amici?
      "improbus es cum poscis" ait. sed pensio clamat
      "posce," sed appellat puer unicus ut Polyphemi
      65
      lata acies per quam sollers euasit Vlixes.
      alter emendus erit, namque hic non sufficit, ambo
      pascendi. quid agam bruma spirante? quid, oro,
      quid dicam scapulis puerorum aquilone Decembri
      et pedibus? "durate atque expectate cicadas"?
      70
      uerum, ut dissimules, ut mittas cetera, quanto
      metiris pretio quod, ni tibi deditus essem
      deuotusque cliens, uxor tua uirgo maneret?
      scis certe quibus ista modis, quam saepe rogaris
      et quae pollicitus. fugientem saepe puellam
      75
      amplexu rapui; tabulas quoque ruperat et iam
      signabat; tota uix hoc ego nocte redemi
      te plorante foris. testis mihi lectulus et tu,
      ad quem peruenit lecti sonus et dominae uox.
      instabile ac dirimi coeptum et iam paene solutum
      80
      coniugium in multis domibus seruauit adulter.
      quo te circumagas? quae prima aut ultima ponas?
      nullum ergo meritum est, ingrate ac perfide, nullum
      quod tibi filiolus uel filia nascitur ex me?
      tollis enim et libris actorum spargere gaudes
      85
      argumenta uiri. foribus suspende coronas:
      iam pater es, dedimus quod famae opponere possis.
      iura parentis habes, propter me scriberis heres,
      legatum omne capis nec non et dulce caducum.
      commoda praeterea iungentur multa caducis,
      90
      si numerum, si tres impleuero.' iusta doloris,
      Naeuole, causa tui; contra tamen ille quid adfert?
         'neglegit atque alium bipedem sibi quaerit asellum.
      haec soli commissa tibi celare memento
      et tacitus nostras intra te fige querellas;
      95
      nam res mortifera est inimicus pumice leuis.
      qui modo secretum commiserat, ardet et odit,
      tamquam prodiderim quidquid scio. sumere ferrum,
      fuste aperire caput, candelam adponere ualuis
      non dubitat. nec contemnas aut despicias quod
      100
      his opibus numquam cara est annona ueneni.
      ergo occulta teges ut curia Martis Athenis.'
         o Corydon, Corydon, secretum diuitis ullum
      esse putas? serui ut taceant, iumenta loquentur
      et canis et postes et marmora. claude fenestras,
      105
      uela tegant rimas, iunge ostia, tollite lumen,
      e medio fac eant omnes, prope nemo recumbat;
      quod tamen ad cantum galli facit ille secundi
      proximus ante diem caupo sciet, audiet et quae
      finxerunt pariter libarius, archimagiri,
      110
      carptores. quod enim dubitant componere crimen
      in dominos, quotiens rumoribus ulciscuntur
      baltea? nec derit qui te per compita quaerat
      nolentem et miseram uinosus inebriet aurem.
      illos ergo roges quidquid paulo ante petebas
      115
      a nobis, taceant illi. sed prodere malunt
      arcanum quam subrepti potare Falerni
      pro populo faciens quantum Saufeia bibebat.
      uiuendum recte, cum propter plurima, +tum est his+
      [idcirco ut possis linguam contemnere serui].
      120
      praecipue causis, ut linguas mancipiorum
      contemnas; nam lingua mali pars pessima serui.
      deterior tamen hic qui liber non erit illis
      quorum animas et farre suo custodit et aere.
         'utile consilium modo, sed commune, dedisti.
      125
      nunc mihi quid suades post damnum temporis et spes
      deceptas? festinat enim decurrere uelox
      flosculus angustae miseraeque breuissima uitae
      portio; dum bibimus, dum serta, unguenta, puellas
      poscimus, obrepit non intellecta senectus.'
      130
         ne trepida, numquam pathicus tibi derit amicus
      stantibus et saluis his collibus; undique ad illos
      conuenient et carpentis et nauibus omnes
      qui digito scalpunt uno caput. altera maior
      spes superest, tu tantum erucis inprime dentem.
      134a
      [gratus eris, tu tantum erucis inprime dentem.]
      135
         'haec exempla para felicibus; at mea Clotho
      et Lachesis gaudent, si pascitur inguine uenter.
      o parui nostrique Lares, quos ture minuto
      aut farre et tenui soleo exorare corona,
      quando ego figam aliquid quo sit mihi tuta senectus
      140
      a tegete et baculo? uiginti milia fenus
      pigneribus positis, argenti uascula puri,
      sed quae Fabricius censor notet, et duo fortes
      de grege Moesorum, qui me ceruice locata
      securum iubeant clamoso insistere circo;
      145
      sit mihi praeterea curuus caelator, et alter
      qui multas facies pingit cito; sufficiunt haec.
      quando ego pauper ero? uotum miserabile, nec spes
      his saltem; nam cum pro me Fortuna uocatur,
      adfixit ceras illa de naue petitas
      150
      quae Siculos cantus effugit remige surdo.'

SATVRA X

      Omnibus in terris, quae sunt a Gadibus usque
      Auroram et Gangen, pauci dinoscere possunt
      uera bona atque illis multum diuersa, remota
      erroris nebula. quid enim ratione timemus
      5
      aut cupimus? quid tam dextro pede concipis ut te
      conatus non paeniteat uotique peracti?
      euertere domos totas optantibus ipsis
      di faciles. nocitura toga, nocitura petuntur
      militia; torrens dicendi copia multis
      10
      et sua mortifera est facundia; uiribus ille
      confisus periit admirandisque lacertis;
      sed pluris nimia congesta pecunia cura
      strangulat et cuncta exuperans patrimonia census
      quanto delphinis ballaena Britannica maior.
      15
      temporibus diris igitur iussuque Neronis
      Longinum et magnos Senecae praediuitis hortos
      clausit et egregias Lateranorum obsidet aedes
      tota cohors: rarus uenit in cenacula miles.
      pauca licet portes argenti uascula puri
      20
      nocte iter ingressus, gladium contumque timebis
      et mota ad lunam trepidabis harundinis umbra:
      cantabit uacuus coram latrone uiator.
      prima fere uota et cunctis notissima templis
      diuitiae, crescant ut opes, ut maxima toto
      25
      nostra sit arca foro. sed nulla aconita bibuntur
      fictilibus; tunc illa time cum pocula sumes
      gemmata et lato Setinum ardebit in auro.
      iamne igitur laudas quod de sapientibus alter
      ridebat, quotiens a limine mouerat unum
      30
      protuleratque pedem, flebat contrarius auctor?
      sed facilis cuiuis rigidi censura cachinni:
      mirandum est unde ille oculis suffecerit umor.
      perpetuo risu pulmonem agitare solebat
      Democritus, quamquam non essent urbibus illis
      35
      praetextae, trabeae, fasces, lectica, tribunal.
      quid si uidisset praetorem curribus altis
      extantem et medii sublimem puluere circi
      in tunica Iouis et pictae Sarrana ferentem
      ex umeris aulaea togae magnaeque coronae
      40
      tantum orbem, quanto ceruix non sufficit ulla?
      quippe tenet sudans hanc publicus et, sibi consul
      ne placeat, curru seruus portatur eodem.
      da nunc et uolucrem, sceptro quae surgit eburno,
      illinc cornicines, hinc praecedentia longi
      45
      agminis officia et niueos ad frena Quirites,
      defossa in loculos quos sportula fecit amicos.
      tum quoque materiam risus inuenit ad omnis
      occursus hominum, cuius prudentia monstrat
      summos posse uiros et magna exempla daturos
      50
      ueruecum in patria crassoque sub aere nasci.
      ridebat curas nec non et gaudia uolgi,
      interdum et lacrimas, cum Fortunae ipse minaci
      mandaret laqueum mediumque ostenderet unguem.
         ergo superuacua aut [quae] perniciosa petuntur?
      55
      propter quae fas est genua incerare deorum?
         quosdam praecipitat subiecta potentia magnae
      inuidiae, mergit longa atque insignis honorum
      pagina. descendunt statuae restemque secuntur,
      ipsas deinde rotas bigarum inpacta securis
      60
      caedit et inmeritis franguntur crura caballis.
      iam strident ignes, iam follibus atque caminis
      ardet adoratum populo caput et crepat ingens
      Seianus, deinde ex facie toto orbe secunda
      fiunt urceoli, pelues, sartago, matellae.
      65
      pone domi laurus, duc in Capitolia magnum
      cretatumque bouem: Seianus ducitur unco
      spectandus, gaudent omnes. 'quae labra, quis illi
      uultus erat! numquam, si quid mihi credis, amaui
      hunc hominem. sed quo cecidit sub crimine? quisnam
      70
      delator quibus indicibus, quo teste probauit?'
      'nil horum; uerbosa et grandis epistula uenit
      a Capreis.' 'bene habet, nil plus interrogo.' sed quid
      turba Remi? sequitur fortunam, ut semper, et odit
      damnatos. idem populus, si Nortia Tusco
      75
      fauisset, si oppressa foret secura senectus
      principis, hac ipsa Seianum diceret hora
      Augustum. iam pridem, ex quo suffragia nulli
      uendimus, effudit curas; nam qui dabat olim
      imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
      80
      continet atque duas tantum res anxius optat,
      panem et circenses. 'perituros audio multos.'
      'nil dubium, magna est fornacula.' 'pallidulus mi
      Bruttidius meus ad Martis fuit obuius aram;
      quam timeo, uictus ne poenas exigat Aiax
      85
      ut male defensus. curramus praecipites et,
      dum iacet in ripa, calcemus Caesaris hostem.
      sed uideant serui, ne quis neget et pauidum in ius
      ceruice obstricta dominum trahat.' hi sermones
      tunc de Seiano, secreta haec murmura uolgi.
      90
      uisne salutari sicut Seianus, habere
      tantundem atque illi summas donare curules,
      illum exercitibus praeponere, tutor haberi
      principis angusta Caprearum in rupe sedentis
      cum grege Chaldaeo? uis certe pila, cohortis,
      95
      egregios equites et castra domestica; quidni
      haec cupias? et qui nolunt occidere quemquam
      posse uolunt. sed quae praeclara et prospera tanti,
      ut rebus laetis par sit mensura malorum?
      huius qui trahitur praetextam sumere mauis
      100
      an Fidenarum Gabiorumque esse potestas
      et de mensura ius dicere, uasa minora
      frangere pannosus uacuis aedilis Vlubris?
      ergo quid optandum foret ignorasse fateris
      Seianum; nam qui nimios optabat honores
      105
      et nimias poscebat opes, numerosa parabat
      excelsae turris tabulata, unde altior esset
      casus et inpulsae praeceps inmane ruinae.
      quid Crassos, quid Pompeios euertit et illum,
      ad sua qui domitos deduxit flagra Quirites?
      110
      summus nempe locus nulla non arte petitus
      magnaque numinibus uota exaudita malignis.
      ad generum Cereris sine caede ac uulnere pauci
      descendunt reges et sicca morte tyranni.
         eloquium ac famam Demosthenis aut Ciceronis
      115
      incipit optare et totis quinquatribus optat
      quisquis adhuc uno parcam colit asse Mineruam,
      quem sequitur custos angustae uernula capsae.
      eloquio sed uterque perit orator, utrumque
      largus et exundans leto dedit ingenii fons.
      120
      ingenio manus est et ceruix caesa, nec umquam
      sanguine causidici maduerunt rostra pusilli.
      'o fortunatam natam me consule Romam:'
      Antoni gladios potuit contemnere si sic
      omnia dixisset. ridenda poemata malo
      125
      quam te, conspicuae diuina Philippica famae,
      uolueris a prima quae proxima. saeuus et illum
      exitus eripuit, quem mirabantur Athenae
      torrentem et pleni moderantem frena theatri.
      dis ille aduersis genitus fatoque sinistro,
      130
      quem pater ardentis massae fuligine lippus
      a carbone et forcipibus gladiosque paranti
      incude et luteo Volcano ad rhetora misit.
          bellorum exuuiae, truncis adfixa tropaeis
      lorica et fracta de casside buccula pendens
      135
      et curtum temone iugum uictaeque triremis
      aplustre et summo tristis captiuos in arcu
      humanis maiora bonis creduntur. ad hoc se
      Romanus Graiusque et barbarus induperator
      erexit, causas discriminis atque laboris
      140
      inde habuit: tanto maior famae sitis est quam
      uirtutis. quis enim uirtutem amplectitur ipsam,
      praemia si tollas? patriam tamen obruit olim
      gloria paucorum et laudis titulique cupido
      haesuri saxis cinerum custodibus, ad quae
      145
      discutienda ualent sterilis mala robora fici,
      quandoquidem data sunt ipsis quoque fata sepulcris.
      expende Hannibalem: quot libras in duce summo
      inuenies? hic est quem non capit Africa Mauro
      percussa oceano Niloque admota tepenti
      150
      rursus ad Aethiopum populos aliosque elephantos.
      additur imperiis Hispania, Pyrenaeum
      transilit. opposuit natura Alpemque niuemque:
      diducit scopulos et montem rumpit aceto.
      iam tenet Italiam, tamen ultra pergere tendit.
      155
      'acti' inquit 'nihil est, nisi Poeno milite portas
      frangimus et media uexillum pono Subura.'
      o qualis facies et quali digna tabella,
      cum Gaetula ducem portaret belua luscum!
      exitus ergo quis est? o gloria! uincitur idem
      160
      nempe et in exilium praeceps fugit atque ibi magnus
      mirandusque cliens sedet ad praetoria regis,
      donec Bithyno libeat uigilare tyranno.
      finem animae, quae res humanas miscuit olim,
      non gladii, non saxa dabunt nec tela, sed ille
      165
      Cannarum uindex et tanti sanguinis ultor
      anulus. i, demens, et saeuas curre per Alpes
      ut pueris placeas et declamatio fias.
      unus Pellaeo iuueni non sufficit orbis,
      aestuat infelix angusto limite mundi
      170
      ut Gyarae clausus scopulis paruaque Seripho;
      cum tamen a figulis munitam intrauerit urbem,
      sarcophago contentus erit. mors sola fatetur
      quantula sint hominum corpuscula. creditur olim
      uelificatus Athos et quidquid Graecia mendax
      175
      audet in historia, constratum classibus isdem
      suppositumque rotis solidum mare; credimus altos
      defecisse amnes epotaque flumina Medo
      prandente et madidis cantat quae Sostratus alis.
      ille tamen qualis rediit Salamine relicta,
      180
      in Corum atque Eurum solitus saeuire flagellis
      barbarus Aeolio numquam hoc in carcere passos,
      ipsum conpedibus qui uinxerat Ennosigaeum
      (mitius id sane, quod non et stigmate dignum
      credidit. huic quisquam uellet seruire deorum?--
      185
      sed qualis rediit? nempe una naue, cruentis
      fluctibus ac tarda per densa cadauera prora.
      has totiens optata exegit gloria poenas.
         'da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos.'
      hoc recto uoltu, solum hoc et pallidus optas.
      190
      sed quam continuis et quantis longa senectus
      plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum
      dissimilemque sui, deformem pro cute pellem
      pendentisque genas et talis aspice rugas
      quales, umbriferos ubi pandit Thabraca saltus,
      195
      in uetula scalpit iam mater simia bucca.
      plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
      hoc atque "ille" alio, multum hic robustior illo:
      una senum facies, cum uoce trementia membra
      et iam leue caput madidique infantia nasi;
      200
      frangendus misero gingiua panis inermi.
      usque adeo grauis uxori natisque sibique,
      ut captatori moueat fastidia Cosso.
      non eadem uini atque cibi torpente palato
      gaudia; nam coitus iam longa obliuio, uel si
      205
      coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
      et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
      anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
      canities? quid quod merito suspecta libido est
      quae uenerem adfectat sine uiribus? aspice partis
      210
      nunc damnum alterius. nam quae cantante uoluptas,
      sit licet eximius, citharoedo siue Seleuco
      et quibus aurata mos est fulgere lacerna?
      quid refert, magni sedeat qua parte theatri
      qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
      215
      concentus? clamore opus est ut sentiat auris
      quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
      praeterea minimus gelido iam in corpore sanguis
      febre calet sola, circumsilit agmine facto
      morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
      220
      promptius expediam quot amauerit Oppia moechos,
      quot Themison aegros autumno occiderit uno,
      quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
      pupillos, quot longa uiros exorbeat uno
      Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
      225
      percurram citius quot uillas possideat nunc
      quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
      ille umero, hic lumbis, hic coxa debilis; ambos
      perdidit ille oculos et luscis inuidet; huius
      pallida labra cibum accipiunt digitis alienis,
      230
      ipse ad conspectum cenae diducere rictum
      suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis, ad quem
      ore uolat pleno mater ieiuna. sed omni
      membrorum damno maior dementia, quae nec
      nomina seruorum nec uoltum agnoscit amici
      235
      cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
      quos genuit, quos eduxit. nam codice saeuo
      heredes uetat esse suos, bona tota feruntur
      ad Phialen; tantum artificis ualet halitus oris,
      quod steterat multis in carcere fornicis annis.
      240
      ut uigeant sensus animi, ducenda tamen sunt
      funera natorum, rogus aspiciendus amatae
      coniugis et fratris plenaeque sororibus urnae.
      haec data poena diu uiuentibus, ut renouata
      semper clade domus multis in luctibus inque
      245
      perpetuo maerore et nigra ueste senescant.
      rex Pylius, magno si quicquam credis Homero,
      exemplum uitae fuit a cornice secundae.
      felix nimirum, qui tot per saecula mortem
      distulit atque suos iam dextra conputat annos,
      250
      quique nouum totiens mustum bibit. oro parumper
      attendas quantum de legibus ipse queratur
      fatorum et nimio de stamine, cum uidet acris
      Antilochi barbam ardentem, cum quaerit ab omni,
      quisquis adest, socio cur haec in tempora duret,
      255
      quod facinus dignum tam longo admiserit aeuo.
      haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem,
      atque alius, cui fas Ithacum lugere natantem.
      incolumi Troia Priamus uenisset ad umbras
      Assaraci magnis sollemnibus Hectore funus
      260
      portante ac reliquis fratrum ceruicibus inter
      Iliadum lacrimas, ut primos edere planctus
      Cassandra inciperet scissaque Polyxena palla,
      si foret extinctus diuerso tempore, quo non
      coeperat audaces Paris aedificare carinas.
      265
      longa dies igitur quid contulit? omnia uidit
      euersa et flammis Asiam ferroque cadentem.
      tunc miles tremulus posita tulit arma tiara
      et ruit ante aram summi Iouis ut uetulus bos,
      qui domini cultris tenue et miserabile collum
      270
      praebet ab ingrato iam fastiditus aratro.
      exitus ille utcumque hominis, sed torua canino
      latrauit rictu quae post hunc uixerat uxor.
      festino ad nostros et regem transeo Ponti
      et Croesum, quem uox iusti facunda Solonis
      275
      respicere ad longae iussit spatia ultima uitae.
      exilium et carcer Minturnarumque paludes
      et mendicatus uicta Carthagine panis
      hinc causas habuere; quid illo ciue tulisset
      natura in terris, quid Roma beatius umquam,
      280
      si circumducto captiuorum agmine et omni
      bellorum pompa animam exhalasset opimam,
      cum de Teutonico uellet descendere curru?
      prouida Pompeio dederat Campania febres
      optandas, sed multae urbes et publica uota
      285
      uicerunt; igitur Fortuna ipsius et urbis
      seruatum uicto caput abstulit. hoc cruciatu
      Lentulus, hac poena caruit ceciditque Cethegus
      integer et iacuit Catilina cadauere toto.
         formam optat modico pueris, maiore puellis
      290
      murmure, cum Veneris fanum uidet, anxia mater
      usque ad delicias uotorum. 'cur tamen' inquit
      'corripias? pulchra gaudet Latona Diana.'
      sed uetat optari faciem Lucretia qualem
      ipsa habuit, cuperet Rutilae Verginia gibbum
      295
      accipere "atque suum" Rutilae dare. filius autem
      corporis egregii miseros trepidosque parentes
      semper habet: rara est adeo concordia formae
      atque pudicitiae. sanctos licet horrida mores
      tradiderit domus ac ueteres imitata Sabinos,
      300
      praeterea castum ingenium uoltumque modesto
      sanguine feruentem tribuat natura benigna
      larga manu (quid enim puero conferre potest plus
      custode et cura natura potentior omni?),
      non licet esse uiro; nam prodiga corruptoris
      305
      improbitas ipsos audet temptare parentes:
      tanta in muneribus fiducia. nullus ephebum
      deformem saeua castrauit in arce tyrannus,
      nec praetextatum rapuit Nero loripedem nec
      strumosum atque utero pariter gibboque tumentem.
      310
      i nunc et iuuenis specie laetare tui, quem
      maiora expectant discrimina. fiet adulter
      publicus et poenas metuet quascumque mariti
      +irati+ debet, nec erit felicior astro
      Martis, ut in laqueos numquam incidat. exigit autem
      315
      interdum ille dolor plus quam lex ulla dolori
      concessit: necat hic ferro, secat ille cruentis
      uerberibus, quosdam moechos et mugilis intrat.
      sed tuus Endymion dilectae fiet adulter
      matronae. mox cum dederit Seruilia nummos
      320
      fiet et illius quam non amat, exuet omnem
      corporis ornatum; quid enim ulla negauerit udis
      inguinibus, siue est haec Oppia siue Catulla?
      deterior totos habet illic femina mores.
      'sed casto quid forma nocet?' quid profuit immo
      325
      Hippolyto graue propositum, quid Bellerophonti?
      erubuit +nempe haec+ ceu fastidita repulso
      nec Stheneboea minus quam Cressa excanduit, et se
      concussere ambae. mulier saeuissima tunc est
      cum stimulos odio pudor admouet. elige quidnam
      330
      suadendum esse putes cui nubere Caesaris uxor
      destinat. optimus hic et formonsissimus idem
      gentis patriciae rapitur miser extinguendus
      Messalinae oculis; dudum sedet illa parato
      flammeolo Tyriusque palam genialis in hortis
      335
      sternitur et ritu decies centena dabuntur
      antiquo, ueniet cum signatoribus auspex.
      haec tu secreta et paucis commissa putabas?
      non nisi legitime uolt nubere. quid placeat dic.
      ni parere uelis, pereundum erit ante lucernas;
      340
      si scelus admittas, dabitur mora paruula, dum res
      nota urbi et populo contingat principis aurem.
      dedecus ille domus sciet ultimus. interea tu
      obsequere imperio, si tanti uita dierum
      paucorum. quidquid leuius meliusque putaris,
      345
      praebenda est gladio pulchra haec et candida ceruix.
         nil ergo optabunt homines? si consilium uis,
      permittes ipsis expendere numinibus quid
      conueniat nobis rebusque sit utile nostris;
      nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di.
      350
      carior est illis homo quam sibi. nos animorum
      inpulsu et caeca magnaque cupidine ducti
      coniugium petimus partumque uxoris, at illis
      notum qui pueri qualisque futura sit uxor.
      ut tamen et poscas aliquid uoueasque sacellis
      355
      exta et candiduli diuina tomacula porci,
      orandum est ut sit mens sana in corpore sano.
      fortem posce animum mortis terrore carentem,
      qui spatium uitae extremum inter munera ponat
      naturae, qui ferre queat quoscumque labores,
      360
      nesciat irasci, cupiat nihil et potiores
      Herculis aerumnas credat saeuosque labores
      et uenere et cenis et pluma Sardanapalli.
      monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe
      tranquillae per uirtutem patet unica uitae.
      365
      nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
      nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.

SATVRA XI

      Atticus eximie si cenat, lautus habetur,
      si Rutilus, demens. quid enim maiore cachinno
      excipitur uolgi quam pauper Apicius? omnis
      conuictus, thermae, stationes, omne theatrum
      5
      de Rutilo. nam dum ualida ac iuuenalia membra
      sufficiunt galeae dumque ardent sanguine, fertur
      non cogente quidem sed nec prohibente tribuno
      scripturus leges et regia uerba lanistae.
      multos porro uides, quos saepe elusus ad ipsum
      10
      creditor introitum solet expectare macelli,
      et quibus in solo uiuendi causa palato est.
      egregius cenat meliusque miserrimus horum
      et cito casurus iam perlucente ruina.
      interea gustus elementa per omnia quaerunt
      15
      numquam animo pretiis obstantibus; interius si
      attendas, magis illa iuuant quae pluris ementur.
      ergo haut difficile est perituram arcessere summam
      lancibus oppositis uel matris imagine fracta,
      et quadringentis nummis condire gulosum
      20
      fictile; sic ueniunt ad miscellanea ludi.
      refert ergo quis haec eadem paret; in Rutilo nam
      luxuria est, in Ventidio laudabile nomen
      sumit et a censu famam trahit. illum ego iure
      despiciam, qui scit quanto sublimior Atlas
      25
      omnibus in Libya sit montibus, hic tamen idem
      ignorat quantum ferrata distet ab arca
      sacculus. e caelo descendit gnothi seauton
      figendum et memori tractandum pectore, siue
      coniugium quaeras uel sacri in parte senatus
      30
      esse uelis; neque enim loricam poscit Achillis
      Thersites, in qua se traducebat Vlixes;
      ancipitem seu tu magno discrimine causam
      protegere adfectas, te consule, dic tibi qui sis,
      orator uehemens an Curtius et Matho buccae.
      35
      noscenda est mensura sui spectandaque rebus
      in summis minimisque, etiam cum piscis emetur,
      ne mullum cupias, cum sit tibi gobio tantum
      in loculis. quis enim te deficiente crumina
      et crescente gula manet exitus, aere paterno
      40
      ac rebus mersis in uentrem fenoris atque
      argenti grauis et pecorum agrorumque capacem?
      talibus a dominis post cuncta nouissimus exit
      anulus, et digito mendicat Pollio nudo.
      non praematuri cineres nec funus acerbum
      45
      luxuriae sed morte magis metuenda senectus.
      hi plerumque gradus: conducta pecunia Romae
      et coram dominis consumitur; inde, ubi paulum
      nescio quid superest et pallet fenoris auctor,
      qui uertere solum, Baias et ad ostrea currunt.
      50
      cedere namque foro iam non est deterius quam
      Esquilias a feruenti migrare Subura.
      ille dolor solus patriam fugientibus, illa
      maestitia est, caruisse anno circensibus uno.
      sanguinis in facie non haeret gutta, morantur
      55
      pauci ridiculum et fugientem ex urbe pudorem.
          experiere hodie numquid pulcherrima dictu,
      Persice, non praestem uita et moribus et re,
      si laudem siliquas occultus ganeo, pultes
      coram aliis dictem puero sed in aure placentas.
      60
      nam cum sis conuiua mihi promissus, habebis
      Euandrum, uenies Tirynthius aut minor illo
      hospes, et ipse tamen contingens sanguine caelum,
      alter aquis, alter flammis ad sidera missus.
      fercula nunc audi nullis ornata macellis.
      65
      de Tiburtino ueniet pinguissimus agro
      haedulus et toto grege mollior, inscius herbae
      necdum ausus uirgas humilis mordere salicti,
      qui plus lactis habet quam sanguinis, et montani
      asparagi, posito quos legit uilica fuso.
      70
      grandia praeterea tortoque calentia feno
      oua adsunt ipsis cum matribus, et seruatae
      parte anni quales fuerant in uitibus uuae,
      Signinum Syriumque pirum, de corbibus isdem
      aemula Picenis et odoris mala recentis
      75
      nec metuenda tibi, siccatum frigore postquam
      autumnum et crudi posuere pericula suci.
      haec olim nostri iam luxuriosa senatus
      cena fuit. Curius paruo quae legerat horto
      ipse focis breuibus ponebat holuscula, quae nunc
      80
      squalidus in magna fastidit conpede fossor,
      qui meminit calidae sapiat quid uolua popinae.
      sicci terga suis rara pendentia crate
      moris erat quondam festis seruare diebus
      et natalicium cognatis ponere lardum
      85
      accedente noua, si quam dabat hostia, carne.
      cognatorum aliquis titulo ter consulis atque
      castrorum imperiis et dictatoris honore
      functus ad has epulas solito maturius ibat
      erectum domito referens a monte ligonem.
      90
      cum tremerent autem Fabios durumque Catonem
      et Scauros et Fabricium, rigidique seueros
      censoris mores etiam collega timeret,
      nemo inter curas et seria duxit habendum
      qualis in Oceani fluctu testudo nataret,
      95
      clarum Troiugenis factura et nobile fulcrum;
      sed nudo latere et paruis frons aerea lectis
      uile coronati caput ostendebat aselli,
      ad quod lasciui ludebant ruris alumni.
      tales ergo cibi qualis domus atque supellex.
      100
      tunc rudis et Graias mirari nescius artes
      urbibus euersis praedarum in parte reperta
      magnorum artificum frangebat pocula miles,
      ut phaleris gauderet ecus caelataque cassis
      Romuleae simulacra ferae mansuescere iussae
      105
      imperii fato, geminos sub rupe Quirinos
      ac nudam effigiem [in] clipeo uenientis et hasta
      pendentisque dei perituro ostenderet hosti.
      ponebant igitur Tusco farrata catino:
      argenti quod erat solis fulgebat in armis.
      110
      omnia tunc quibus inuideas, si liuidulus sis.
      templorum quoque maiestas praesentior, et uox
      nocte fere media mediamque audita per urbem
      litore ab Oceani Gallis uenientibus et dis
      officium uatis peragentibus. his monuit nos,
      115
      hanc rebus Latiis curam praestare solebat
      fictilis et nullo uiolatus Iuppiter auro.
      illa domi natas nostraque ex arbore mensas
      tempora uiderunt; hos lignum stabat ad usus,
      annosam si forte nucem deiecerat eurus.
      120
      at nunc diuitibus cenandi nulla uoluptas,
      nil rhombus, nil damma sapit, putere uidentur
      unguenta atque rosae, latos nisi sustinet orbis
      grande ebur et magno sublimis pardus hiatu
      dentibus ex illis quos mittit porta Syenes
      125
      et Mauri celeres et Mauro obscurior Indus,
      et quos deposuit Nabataeo belua saltu
      iam nimios capitique graues. hinc surgit orexis,
      hinc stomacho uires; nam pes argenteus illis,
      anulus in digito quod ferreus. ergo superbum
      130
      conuiuam caueo, qui me sibi comparat et res
      despicit exiguas. adeo nulla uncia nobis
      est eboris, nec tessellae nec calculus ex hac
      materia, quin ipsa manubria cultellorum
      ossea. non tamen his ulla umquam obsonia fiunt
      135
      rancidula aut ideo peior gallina secatur.
      sed nec structor erit cui cedere debeat omnis
      pergula, discipulus Trypheri doctoris, apud quem
      sumine cum magno lepus atque aper et pygargus
      et Scythicae uolucres et phoenicopterus ingens
      140
      et Gaetulus oryx hebeti lautissima ferro
      caeditur et tota sonat ulmea cena Subura.
      nec frustum capreae subducere nec latus Afrae
      nouit auis noster, tirunculus ac rudis omni
      tempore et exiguae furtis inbutus ofellae.
      145
      plebeios calices et paucis assibus emptos
      porriget incultus puer atque a frigore tutus,
      non Phryx aut Lycius [non a mangone petitus
      quisquam erit et magno]: cum posces, posce Latine.
      idem habitus cunctis, tonsi rectique capilli
      150
      atque hodie tantum propter conuiuia pexi.
      pastoris duri hic filius, ille bubulci.
      suspirat longo non uisam tempore matrem
      et casulam et notos tristis desiderat haedos
      ingenui uoltus puer ingenuique pudoris,
      155
      qualis esse decet quos ardens purpura uestit,
      nec pupillares defert in balnea raucus
      testiculos, nec uellendas iam praebuit alas,
      crassa nec opposito pauidus tegit inguina guto.
      hic tibi uina dabit diffusa in montibus illis
      160
      a quibus ipse uenit, quorum sub uertice lusit.
      [namque una atque eadem est uini patria atque ministri.]    
      forsitan expectes ut Gaditana canoro
      incipiant prurire choro plausuque probatae
      ad terram tremulo descendant clune puellae,
      165
      [spectant hoc nuptae iuxta recubante marito
      quod pudeat narrare aliquem praesentibus ipsis.]
      inritamentum ueneris languentis et acres
      diuitis urticae [maior tamen ista uoluptas
      alterius sexus]; magis ille extenditur, et mox
      170
      auribus atque oculis concepta urina mouetur.
      non capit has nugas humilis domus. audiat ille
      testarum crepitus cum uerbis, nudum olido stans
      fornice mancipium quibus abstinet, ille fruatur
      uocibus obscenis omnique libidinis arte,
      175
      qui Lacedaemonium pytismate lubricat orbem;
      namque ibi fortunae ueniam damus. alea turpis,
      turpe et adulterium mediocribus: haec eadem illi
      omnia cum faciunt, hilares nitidique uocantur.
      nostra dabunt alios hodie conuiuia ludos:
      180
      conditor Iliados cantabitur atque Maronis
      altisoni dubiam facientia carmina palmam.
      quid refert, tales uersus qua uoce legantur?
          sed nunc dilatis auerte negotia curis
      et gratam requiem dona tibi, quando licebit
      185
      per totum cessare diem. non fenoris ulla
      mentio nec, prima si luce egressa reuerti
      nocte solet, tacito bilem tibi contrahat uxor
      umida suspectis referens multicia rugis
      uexatasque comas et uoltum auremque calentem.
      190
      protinus ante meum quidquid dolet exue limen,
      pone domum et seruos et quidquid frangitur illis
      aut perit, ingratos ante omnia pone sodalis.
      interea Megalesiacae spectacula mappae
      Idaeum sollemne colunt, similisque triumpho
      195
      praeda caballorum praetor sedet ac, mihi pace
      inmensae nimiaeque licet si dicere plebis,
      totam hodie Romam circus capit, et fragor aurem
      percutit, euentum uiridis quo colligo panni.
      nam si deficeret, maestam attonitamque uideres
      200
      hanc urbem ueluti Cannarum in puluere uictis
      consulibus. spectent iuuenes, quos clamor et audax
      sponsio, quos cultae decet adsedisse puellae:
      nostra bibat uernum contracta cuticula solem
      effugiatque togam. iam nunc in balnea salua
      205
      fronte licet uadas, quamquam solida hora supersit
      ad sextam. facere hoc non possis quinque diebus
      continuis, quia sunt talis quoque taedia uitae
      magna: uoluptates commendat rarior usus.

SATVRA XII

      Natali, Coruine, die mihi dulcior haec lux,
      qua festus promissa deis animalia caespes
      expectat. niueam reginae ducimus agnam,
      par uellus dabitur pugnanti Gorgone Maura;
      5
      sed procul extensum petulans quatit hostia funem
      Tarpeio seruata Ioui frontemque coruscat,
      quippe ferox uitulus templis maturus et arae
      spargendusque mero, quem iam pudet ubera matris
      ducere, qui uexat nascenti robora cornu.
      10
      si res ampla domi similisque adfectibus esset,
      pinguior Hispulla traheretur taurus et ipsa
      mole piger, nec finitima nutritus in herba,
      laeta sed ostendens Clitumni pascua sanguis
      et grandi ceruix iret ferienda ministro
      15
      ob reditum trepidantis adhuc horrendaque passi
      nuper et incolumem sese mirantis amici.
      nam praeter pelagi casus et fulminis ictus
      euasit. densae caelum abscondere tenebrae
      nube una subitusque antemnas inpulit ignis,
      20
      cum se quisque illo percussum crederet et mox
      attonitus nullum conferri posse putaret
      naufragium uelis ardentibus. omnia fiunt
      talia, tam grauiter, si quando poetica surgit
      tempestas. genus ecce aliud discriminis audi
      25
      et miserere iterum, quamquam sint cetera sortis
      eiusdem pars dira quidem sed cognita multis
      et quam uotiua testantur fana tabella
      plurima: pictores quis nescit ab Iside pasci?
      accidit et nostro similis fortuna Catullo.
      30
      cum plenus fluctu medius foret alueus et iam
      alternum puppis latus euertentibus undis
      arboris incertae, nullam prudentia cani
      rectoris cum ferret opem, decidere iactu
      coepit cum uentis, imitatus castora, qui se
      35
      eunuchum ipse facit cupiens euadere damno
      testiculi: adeo medicatum intellegit inguen.
      'fundite quae mea sunt' dicebat 'cuncta' Catullus
      praecipitare uolens etiam pulcherrima, uestem
      purpuream teneris quoque Maecenatibus aptam,
      40
      atque alias quarum generosi graminis ipsum
      infecit natura pecus, sed et egregius fons
      uiribus occultis et Baeticus adiuuat aer.
      ille nec argentum dubitabat mittere, lances
      Parthenio factas, urnae cratera capacem
      45
      et dignum sitiente Pholo uel coniuge Fusci;
      adde et bascaudas et mille escaria, multum
      caelati, biberat quo callidus emptor Olynthi.
      sed quis nunc alius, qua mundi parte quis audet
      argento praeferre caput rebusque salutem?
      50
      [non propter uitam faciunt patrimonia quidam,
      sed uitio caeci propter patrimonia uiuunt.]
      iactatur rerum utilium pars maxima, sed nec
      damna leuant. tunc aduersis urguentibus illuc
      reccidit ut malum ferro summitteret, ac se
      55
      explicat angustum: discriminis ultima, quando
      praesidia adferimus nauem factura minorem.
      i nunc et uentis animam committe dolato
      confisus ligno, digitis a morte remotus
      quattuor aut septem, si sit latissima, taedae;
      60
      mox cum reticulis et pane et uentre lagonae
      accipe sumendas in tempestate secures.
      sed postquam iacuit planum mare, tempora postquam
      prospera uectoris fatumque ualentius euro
      et pelago, postquam Parcae meliora benigna
      65
      pensa manu ducunt hilares et staminis albi
      lanificae, modica nec multum fortior aura
      uentus adest, inopi miserabilis arte cucurrit
      uestibus extentis et, quod superauerat unum,
      uelo prora suo. iam deficientibus austris
      70
      spes uitae cum sole redit. tum gratus Iulo
      atque nouercali sedes praelata Lauino
      conspicitur sublimis apex, cui candida nomen
      scrofa dedit, laetis Phrygibus mirabile sumen
      et numquam uisis triginta clara mamillis.
      75
      tandem intrat positas inclusa per aequora moles
      Tyrrhenamque pharon porrectaque bracchia rursum
      quae pelago occurrunt medio longeque relincunt
      Italiam; non sic igitur mirabere portus
      quos natura dedit. sed trunca puppe magister
      80
      interiora petit Baianae peruia cumbae
      tuti stagna sinus, gaudent ubi uertice raso
      garrula securi narrare pericula nautae.
      ite igitur, pueri, linguis animisque fauentes
      sertaque delubris et farra inponite cultris
      85
      ac mollis ornate focos glebamque uirentem.
      iam sequar et sacro, quod praestat, rite peracto
      inde domum repetam, graciles ubi parua coronas
      accipiunt fragili simulacra nitentia cera.
      hic nostrum placabo Iouem Laribusque paternis
      90
      tura dabo atque omnis uiolae iactabo colores.
      cuncta nitent, longos erexit ianua ramos
      et matutinis operatur festa lucernis.
      neu suspecta tibi sint haec, Coruine, Catullus,
      pro cuius reditu tot pono altaria, paruos
      95
      tres habet heredes. libet expectare quis aegram
      et claudentem oculos gallinam inpendat amico
      tam sterili; uerum haec nimia est inpensa, coturnix
      nulla umquam pro patre cadet. sentire calorem
      si coepit locuples Gallitta et Pacius orbi,
      100
      legitime fixis uestitur tota libellis
      porticus, existunt qui promittant hecatomben,
      quatenus hic non sunt nec uenales elephanti,
      nec Latio aut usquam sub nostro sidere talis
      belua concipitur, sed furua gente petita
      105
      arboribus Rutulis et Turni pascitur agro,
      Caesaris armentum nulli seruire paratum
      priuato, siquidem Tyrio parere solebant
      Hannibali et nostris ducibus regique Molosso
      horum maiores ac dorso ferre cohortis,
      110
      partem aliquam belli, et euntem in proelia turrem.
      nulla igitur mora per Nouium, mora nulla per Histrum
      Pacuuium, quin illud ebur ducatur ad aras
      et cadat ante Lares Gallittae uictima sola
      tantis digna deis et captatoribus horum.
      115
      alter enim, si concedas, mactare uouebit
      de grege seruorum magna et pulcherrima quaeque
      corpora, uel pueris et frontibus ancillarum
      inponet uittas et, si qua est nubilis illi
      Iphigenia domi, dabit hanc altaribus, etsi
      120
      non sperat tragicae furtiua piacula ceruae.
      laudo meum ciuem, nec comparo testamento
      mille rates; nam si Libitinam euaserit aeger,
      delebit tabulas inclusus carcere nassae
      post meritum sane mirandum atque omnia soli
      125
      forsan Pacuuio breuiter dabit, ille superbus
      incedet uictis riualibus. ergo uides quam
      grande operae pretium faciat iugulata Mycenis.
      uiuat Pacuuius quaeso uel Nestora totum,
      possideat quantum rapuit Nero, montibus aurum
      130

exaequet, nec amet quemquam nec ametur ab ullo.

 

SATVRA XIII

      Exemplo quodcumque malo committitur, ipsi
      displicet auctori. prima est haec ultio, quod se
      iudice nemo nocens absoluitur, improba quamuis
      gratia fallaci praetoris uicerit urna.
      5
      quid sentire putas homines, Caluine, recenti
      de scelere et fidei uiolatae crimine? sed nec
      tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris
      iacturae te mergat onus, nec rara uidemus
      quae pateris: casus multis hic cognitus ac iam
      10
      tritus et e medio fortunae ductus aceruo.
      ponamus nimios gemitus. flagrantior aequo
      non debet dolor esse uiri nec uolnere maior.
      tu quamuis leuium minimam exiguamque malorum
      particulam uix ferre potes spumantibus ardens
      15
      uisceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus
      depositum? stupet haec qui iam post terga reliquit
      sexaginta annos fonteio consule natus?
      an nihil in melius tot rerum proficis usu?
      magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis,
      20
      uictrix fortunae sapientia, ducimus autem
      hos quoque felices, qui ferre incommoda uitae
      nec iactare iugum uita didicere magistra.
      quae tam festa dies, ut cesset prodere furem,
      perfidiam, fraudes atque omni ex crimine lucrum
      25
      quaesitum et partos gladio uel pyxide nummos?
      rari quippe boni, numera, uix sunt totidem quot
      Thebarum portae uel diuitis ostia Nili.
      nona aetas agitur peioraque saecula ferri
      temporibus, quorum sceleri non inuenit ipsa
      30
      nomen et a nullo posuit natura metallo.
      nos hominum diuomque fidem clamore ciemus
      quanto Faesidium laudat uocalis agentem
      sportula? dic, senior bulla dignissime, nescis
      quas habeat ueneres aliena pecunia? nescis
      35
      quem tua simplicitas risum uulgo moueat, cum
      exigis a quoquam ne peieret et putet ullis
      esse aliquod numen templis araeque rubenti?
      quondam hoc indigenae uiuebant more, priusquam
      sumeret agrestem posito diademate falcem
      40
      Saturnus fugiens, tunc cum uirguncula Iuno
      et priuatus adhuc Idaeis Iuppiter antris;
      nulla super nubes conuiuia caelicolarum
      nec puer Iliacus formonsa nec Herculis uxor
      ad cyathos et iam siccato nectare tergens
      45
      bracchia Volcanus Liparaea nigra taberna;
      prandebat sibi quisque deus nec turba deorum
      talis ut est hodie, contentaque sidera paucis
      numinibus miserum urguebant Atlanta minori
      pondere; nondum imi sortitus triste profundi
      50
      imperium Sicula toruos cum coniuge Pluton,
      nec rota nec Furiae nec saxum aut uolturis atri
      poena, sed infernis hilares sine regibus umbrae.
      inprobitas illo fuit admirabilis aeuo,
      credebant quo grande nefas et morte piandum
      55
      si iuuenis uetulo non adsurrexerat et si
      barbato cuicumque puer, licet ipse uideret
      plura domi fraga et maiores glandis aceruos;
      tam uenerabile erat praecedere quattuor annis
      primaque par adeo sacrae lanugo senectae.
      60
      nunc si depositum non infitietur amicus,
      si reddat ueterem cum tota aerugine follem,
      prodigiosa fides et Tuscis digna libellis
      quaeque coronata lustrari debeat agna.
      egregium sanctumque uirum si cerno, bimembri
      65
      hoc monstrum puero et miranti sub aratro
      piscibus inuentis et fetae comparo mulae,
      sollicitus, tamquam lapides effuderit imber
      examenque apium longa consederit uua
      culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis
      70
      gurgitibus miris et lactis uertice torrens.
          intercepta decem quereris sestertia fraude
      sacrilega. quid si bis centum perdidit alter
      hoc arcana modo, maiorem tertius illa
      summam, quam patulae uix ceperat angulus arcae?
      75
      tam facile et pronum est superos contemnere testes,
      si mortalis idem nemo sciat. aspice quanta
      uoce neget, quae sit ficti constantia uoltus.
      per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat
      et Martis frameam et Cirrhaei spicula uatis,
      80
      per calamos uenatricis pharetramque puellae
      perque tuum, pater Aegaei Neptune, tridentem,
      addit et Herculeos arcus hastamque Mineruae,
      quidquid habent telorum armamentaria caeli.
      si uero et pater est, 'comedam' inquit 'flebile nati
      85
      sinciput elixi Pharioque madentis aceto.'
          sunt in fortunae qui casibus omnia ponant
      et nullo credant mundum rectore moueri
      natura uoluente uices et lucis et anni,
      atque ideo intrepidi quaecumque altaria tangunt.
      90
      [est alius metuens ne crimen poena sequatur.]
      hic putat esse deos et peierat, atque ita secum:
      'decernat quodcumque uolet de corpore nostro
      Isis et irato feriat mea lumina sistro,
      dummodo uel caecus teneam quos abnego nummos.
      95
      et pthisis et uomicae putres et dimidium crus
      sunt tanti. pauper locupletem optare podagram
      nec dubitet Ladas, si non eget Anticyra nec
      Archigene; quid enim uelocis gloria plantae
      praestat et esuriens Pisaeae ramus oliuae?
      100
      ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum est;
      si curant igitur cunctos punire nocentes,
      quando ad me uenient? sed et exorabile numen
      fortasse experiar; solet his ignoscere. multi
      committunt eadem diuerso crimina fato:
      105
      ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema.'
      sic animum dirae trepidum formidine culpae
      confirmat, tunc te sacra ad delubra uocantem
      praecedit, trahere immo ultro ac uexare paratus.
      nam cum magna malae superest audacia causae,
      110
      creditur a multis fiducia. mimum agit ille,
      urbani qualem fugitiuus scurra Catulli:
      tu miser exclamas, ut Stentora uincere possis,
      uel potius quantum Gradiuus Homericus, 'audis,
      Iuppiter, haec nec labra moues, cum mittere uocem
      115
      debueris uel marmoreus uel aeneus? aut cur
      in carbone tuo charta pia tura soluta
      ponimus et sectum uituli iecur albaque porci
      omenta? ut uideo, nullum discrimen habendum est
      effigies inter uestras statuamque Vagelli.'
      120
          accipe quae contra ualeat solacia ferre
      et qui nec Cynicos nec Stoica dogmata legit
      a Cynicis tunica distantia, non Epicurum
      suspicit exigui laetum plantaribus horti.
      curentur dubii medicis maioribus aegri:
      125
      tu uenam uel discipulo committe Philippi.
      si nullum in terris tam detestabile factum
      ostendis, taceo, nec pugnis caedere pectus
      te ueto nec plana faciem contundere palma,
      quandoquidem accepto claudenda est ianua damno,
      130
      et maiore domus gemitu, maiore tumultu
      planguntur nummi quam funera; nemo dolorem
      fingit in hoc casu, uestem diducere summam
      contentus, uexare oculos umore coacto:
      ploratur lacrimis amissa pecunia ueris.
      135
      sed si cuncta uides simili fora plena querella,
      si deciens lectis diuersa parte tabellis
      uana superuacui dicunt chirographa ligni,
      arguit ipsorum quos littera gemmaque princeps
      sardonychum, loculis quae custoditur eburnis,
      140
      ten, o delicias, extra communia censes
      ponendum, quia tu gallinae filius albae,
      nos uiles pulli nati infelicibus ouis?
      rem pateris modicam et mediocri bile ferendam,
      si flectas oculos maiora ad crimina. confer
      145
      conductum latronem, incendia sulpure coepta
      atque dolo, primos cum ianua colligit ignes;
      confer et hos, ueteris qui tollunt grandia templi
      pocula adorandae robiginis et populorum
      dona uel antiquo positas a rege coronas;
      150
      haec ibi si non sunt, minor exstat sacrilegus qui
      radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam
      Neptuni, qui bratteolam de Castore ducat;
      [an dubitet solitus totum conflare Tonantem?]
      confer et artifices mercatoremque ueneni
      155
      et deducendum corio bouis in mare, cum quo
      clauditur aduersis innoxia simia fatis.
      haec quota pars scelerum, quae custos Gallicus urbis
      usque a lucifero donec lux occidat audit?
      humani generis mores tibi nosse uolenti
      160
      sufficit una domus; paucos consume dies et
      dicere te miserum, postquam illinc ueneris, aude.
      quis tumidum guttur miratur in Alpibus aut quis
      in Meroe crasso maiorem infante mamillam?
      caerula quis stupuit Germani lumina, flauam
      165
      caesariem et madido torquentem cornua cirro?
      [nempe quod haec illis natura est omnibus una.]
      ad subitas Thracum uolucres nubemque sonoram
      Pygmaeus paruis currit bellator in armis,
      mox inpar hosti raptusque per aera curuis
      170
      unguibus a saeua fertur grue. si uideas hoc
      gentibus in nostris, risu quatiare; sed illic,
      quamquam eadem adsidue spectentur proelia, ridet
      nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno.
          'nullane peiuri capitis fraudisque nefandae
      175
      poena erit?' abreptum crede hunc grauiore catena
      protinus et nostro (quid plus uelit ira?) necari
      arbitrio: manet illa tamen iactura nec umquam
      depositum tibi sospes erit, sed corpore trunco
      inuidiosa dabit minimus solacia sanguis.
      180
      'at uindicta bonum uita iucundius ipsa.'
      nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis
      interdum aut leuibus uideas flagrantia causis.
      [quantulacumque adeo est occasio sufficit irae.]
      Chrysippus non dicet idem nec mite Thaletis
      185
      ingenium dulcique senex uicinus Hymetto,
      qui partem acceptae saeua inter uincla cicutae
      accusatori nollet dare. [plurima felix
      paulatim uitia atque errores exuit, omnes
      prima docens rectum, sapientia.] quippe minuti
      190
      semper et infirmi est animi exiguique uoluptas
      ultio. continuo sic collige, quod uindicta
      nemo magis gaudet quam femina. cur tamen hos tu
      euasisse putes, quos diri conscia facti
      mens habet attonitos et surdo uerbere caedit
      195
      occultum quatiente animo tortore flagellum?
      poena autem uehemens ac multo saeuior illis
      quas et Caedicius grauis inuenit et Rhadamanthus,
      nocte dieque suum gestare in pectore testem.
      Spartano cuidam respondit Pythia uates
      200
      haut inpunitum quondam fore quod dubitaret
      depositum retinere et fraudem iure tueri
      iurando. quaerebat enim quae numinis esset
      mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo.
      reddidit ergo metu, non moribus, et tamen omnem
      205
      uocem adyti dignam templo ueramque probauit
      extinctus tota pariter cum prole domoque
      et quamuis longa deductis gente propinquis.
      has patitur poenas peccandi sola uoluntas.
      nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum
      210
      facti crimen habet. cedo si conata peregit.
      perpetua anxietas nec mensae tempore cessat
      faucibus ut morbo siccis interque molares
      difficili crescente cibo, sed uina misellus
      expuit, Albani ueteris pretiosa senectus
      215
      displicet; ostendas melius, densissima ruga
      cogitur in frontem uelut acri ducta Falerno.
      nocte breuem si forte indulsit cura soporem
      et toto uersata toro iam membra quiescunt,
      continuo templum et uiolati numinis aras
      220
      et, quod praecipuis mentem sudoribus urguet,
      te uidet in somnis; tua sacra et maior imago
      humana turbat pauidum cogitque fateri.
      hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent,
      cum tonat, exanimes primo quoque murmure caeli,
      225
      non quasi fortuitus nec uentorum rabie sed
      iratus cadat in terras et iudicet ignis.
      illa nihil nocuit, cura grauiore timetur
      proxima tempestas uelut hoc dilata sereno.
      praeterea lateris uigili cum febre dolorem
      230
      si coepere pati, missum ad sua corpora morbum
      infesto credunt a numine; saxa deorum
      haec et tela putant. pecudem spondere sacello
      balantem et Laribus cristam promittere galli
      non audent; quid enim sperare nocentibus aegris
      235
      concessum? uel quae non dignior hostia uita?
      [mobilis et uaria est ferme natura malorum.]
      cum scelus admittunt, superest constantia; quod fas
      atque nefas tandem incipiunt sentire peractis
      criminibus. tamen ad mores natura recurrit
      240
      damnatos fixa et mutari nescia. nam quis
      peccandi finem posuit sibi? quando recepit
      eiectum semel attrita de fronte ruborem?
      quisnam hominum est quem tu contentum uideris uno
      flagitio? dabit in laqueum uestigia noster
      245
      perfidus et nigri patietur carceris uncum
      aut maris Aegaei rupem scopulosque frequentes
      exulibus magnis. poena gaudebis amara
      nominis inuisi tandemque fatebere laetus
      nec surdum nec Teresian quemquam esse deorum.

SATVRA XIV

      Plurima sunt, Fuscine, et fama digna sinistra
      1a
      [et quod maiorum uitia sequiturque minores]
      et nitidis maculam haesuram figentia rebus,
      quae monstrant ipsi pueris traduntque parentes.
      si damnosa senem iuuat alea, ludit et heres
      5
      bullatus paruoque eadem mouet arma fritillo.
      nec melius de se cuiquam sperare propinquo
      concedet iuuenis, qui radere tubera terrae,
      boletum condire et eodem iure natantis
      mergere ficedulas didicit nebulone parente
      10
      et cana monstrante gula. cum septimus annus
      transierit puerum, nondum omni dente renato,
      barbatos licet admoueas mille inde magistros,
      hinc totidem, cupiet lauto cenare paratu
      semper et a magna non degenerare culina.
      15
      mitem animum et mores modicis erroribus aequos
      praecipit atque animas seruorum et corpora nostra
      materia constare putat paribusque elementis,
      an saeuire docet Rutilus, qui gaudet acerbo
      plagarum strepitu et nullam Sirena flagellis
      20
      conparat, Antiphates trepidi laris ac Polyphemus,
      tunc felix, quotiens aliquis tortore uocato
      uritur ardenti duo propter lintea ferro?
      quid suadet iuueni laetus stridore catenae,
      quem mire adficiunt inscripta, ergastula, carcer?
      25
      rusticus expectas ut non sit adultera Largae
      filia, quae numquam maternos dicere moechos
      tam cito nec tanto poterit contexere cursu
      ut non ter deciens respiret? conscia matri
      uirgo fuit, ceras nunc hac dictante pusillas
      30
      implet et ad moechum dat eisdem ferre cinaedis.
      sic natura iubet: uelocius et citius nos
      corrumpunt uitiorum exempla domestica, magnis
      cum subeant animos auctoribus. unus et alter
      forsitan haec spernant iuuenes, quibus arte benigna
      35
      et meliore luto finxit praecordia Titan,
      sed reliquos fugienda patrum uestigia ducunt
      et monstrata diu ueteris trahit orbita culpae.
      abstineas igitur damnandis. huius enim uel
      una potens ratio est, ne crimina nostra sequantur
      40
      ex nobis geniti, quoniam dociles imitandis
      turpibus ac prauis omnes sumus, et Catilinam
      quocumque in populo uideas, quocumque sub axe,
      sed nec Brutus erit Bruti nec auunculus usquam.
      nil dictu foedum uisuque haec limina tangat
      45
      intra quae pater est. procul, a procul inde puellae
      lenonum et cantus pernoctantis parasiti.
      maxima debetur puero reuerentia, si quid
      turpe paras, nec tu pueri contempseris annos,
      sed peccaturo obstet tibi filius infans.
      50
      nam si quid dignum censoris fecerit ira
      quandoque et similem tibi se non corpore tantum
      nec uultu dederit, morum quoque filius et qui
      omnia deterius tua per uestigia peccet,
      corripies nimirum et castigabis acerbo
      55
      clamore ac post haec tabulas mutare parabis.
      unde tibi frontem libertatemque parentis,
      cum facias peiora senex uacuumque cerebro
      iam pridem caput hoc uentosa cucurbita quaerat?
          hospite uenturo cessabit nemo tuorum.
      60
      'uerre pauimentum, nitidas ostende columnas,
      arida cum tota descendat aranea tela,
      hic leue argentum, uasa aspera tergeat alter.'
      uox domini furit instantis uirgamque tenentis.
      ergo miser trepidas, ne stercore foeda canino
      65
      atria displiceant oculis uenientis amici,
      ne perfusa luto sit porticus, et tamen uno
      semodio scobis haec emendat seruulus unus:
      illud non agitas, ut sanctam filius omni
      aspiciat sine labe domum uitioque carentem?
      70
      gratum est quod patriae ciuem populoque dedisti,
      si facis ut patriae sit idoneus, utilis agris,
      utilis et bellorum et pacis rebus agendis.
      plurimum enim intererit quibus artibus et quibus hunc tu
      moribus instituas. serpente ciconia pullos
      75
      nutrit et inuenta per deuia rura lacerta:
      illi eadem sumptis quaerunt animalia pinnis.
      uoltur iumento et canibus crucibusque relictis
      ad fetus properat partemque cadaueris adfert:
      hic est ergo cibus magni quoque uolturis et se
      80
      pascentis, propria cum iam facit arbore nidos.
      sed leporem aut capream famulae Iouis et generosae
      in saltu uenantur aues, hinc praeda cubili
      ponitur: inde autem cum se matura leuauit
      progenies stimulante fame festinat ad illam
      85
      quam primum praedam rupto gustauerat ouo.
          aedificator erat Caetronius et modo curuo
      litore Caietae, summa nunc Tiburis arce,
      nunc Praenestinis in montibus alta parabat
      culmina uillarum Graecis longeque petitis
      90
      marmoribus uincens Fortunae atque Herculis aedem,
      ut spado uincebat Capitolia nostra Posides.
      dum sic ergo habitat Caetronius, inminuit rem,
      fregit opes, nec parua tamen mensura relictae
      partis erat. totam hanc turbauit filius amens,
      95
      dum meliore nouas attollit marmore uillas.
          quidam sortiti metuentem sabbata patrem
      nil praeter nubes et caeli numen adorant,
      nec distare putant humana carne suillam,
      qua pater abstinuit, mox et praeputia ponunt;
      100
      Romanas autem soliti contemnere leges
      Iudaicum ediscunt et seruant ac metuunt ius,
      tradidit arcano quodcumque uolumine Moyses:
      non monstrare uias eadem nisi sacra colenti,
      quaesitum ad fontem solos deducere uerpos.
      105
      sed pater in causa, cui septima quaeque fuit lux
      ignaua et partem uitae non attigit ullam.
          sponte tamen iuuenes imitantur cetera, solam
      inuiti quoque auaritiam exercere iubentur.
      fallit enim uitium specie uirtutis et umbra,
      110
      cum sit triste habitu uultuque et ueste seuerum,
      nec dubie tamquam frugi laudetur auarus,
      tamquam parcus homo et rerum tutela suarum
      certa magis quam si fortunas seruet easdem
      Hesperidum serpens aut Ponticus. adde quod hunc de
      115
      quo loquor egregium populus putat adquirendi
      artificem; quippe his crescunt patrimonia fabris
      [sed crescunt quocumque modo maioraque fiunt]
      incude adsidua semperque ardente camino.
      [et pater ergo animi felices credit auaros]
      120
      qui miratur opes, qui nulla exempla beati
      pauperis esse putat, iuuenes hortatur ut illa
      ire uia pergant et eidem incumbere sectae.
      sunt quaedam uitiorum elementa, his protinus illos
      inbuit et cogit minimas ediscere sordes;
      125
      mox adquirendi docet insatiabile uotum.
      seruorum uentres modio castigat iniquo
      ipse quoque esuriens, neque enim omnia sustinet umquam
      mucida caerulei panis consumere frusta,
      hesternum solitus medio seruare minutal
      130
      Septembri nec non differre in tempora cenae
      alterius conchem aestiuam cum parte lacerti
      signatam uel dimidio putrique siluro
      filaque sectiui numerata includere porri.
      inuitatus ad haec aliquis de ponte negabit.
      135
      sed quo diuitias haec per tormenta coactas,
      cum furor haut dubius, cum sit manifesta phrenesis,
      ut locuples moriaris, egentis uiuere fato?
      interea, pleno cum turget sacculus ore,
      crescit amor nummi quantum ipsa pecunia creuit,
      140
      et minus hanc optat qui non habet. ergo paratur
      altera uilla tibi, cum rus non sufficit unum
      et proferre libet finis maiorque uidetur
      et melior uicina seges; mercaris et hanc et
      arbusta et densa montem qui canet oliua.
      145
      quorum si pretio dominus non uincitur ullo,
      nocte boues macri lassoque famelica collo
      iumenta ad uiridis huius mittentur aristas
      nec prius inde domum quam tota noualia saeuos
      in uentres abeant, ut credas falcibus actum.
      150
      dicere uix possis quam multi talia plorent
      et quot uenales iniuria fecerit agros.
      sed qui sermones, quam foede bucina famae!
      'quid nocet haec?' inquit 'tunicam mihi malo lupini
      quam si me toto laudet uicinia pago
      155
      exigui ruris paucissima farra secantem.'
      scilicet et morbis et debilitate carebis
      et luctum et curam effugies, et tempora uitae
      longa tibi posthac fato meliore dabuntur,
      si tantum culti solus possederis agri
      160
      quantum sub Tatio populus Romanus arabat.
      mox etiam fractis aetate ac Punica passis
      proelia uel Pyrrhum inmanem gladiosque Molossos
      tandem pro multis uix iugera bina dabantur
      uulneribus; merces haec sanguinis atque laboris
      165
      nulli uisa umquam meritis minor aut ingratae
      curta fides patriae. saturabat glebula talis
      patrem ipsum turbamque casae, qua feta iacebat
      uxor et infantes ludebant quattuor, unus
      uernula, tres domini; sed magnis fratribus horum
      170
      a scrobe uel sulco redeuntibus altera cena
      amplior et grandes fumabant pultibus ollae.
      nunc modus hic agri nostro non sufficit horto.
      inde fere scelerum causae, nec plura uenena
      miscuit aut ferro grassatur saepius ullum
      175
      humanae mentis uitium quam saeua cupido
      inmodici census. nam diues qui fieri uolt,
      et cito uolt fieri; sed quae reuerentia legum,
      quis metus aut pudor est umquam properantis auari?
      'uiuite contenti casulis et collibus istis,
      180
      o pueri,' Marsus dicebat et Hernicus olim
      Vestinusque senex, 'panem quaeramus aratro,
      qui satis est mensis: laudant hoc numina ruris,
      quorum ope et auxilio gratae post munus aristae
      contingunt homini ueteris fastidia quercus.
      185
      nil uetitum fecisse uolet, quem non pudet alto
      per glaciem perone tegi, qui summouet euros
      pellibus inuersis: peregrina ignotaque nobis
      ad scelus atque nefas, quaecumque est, purpura ducit.'
      haec illi ueteres praecepta minoribus; at nunc
      190
      post finem autumni media de nocte supinum
      clamosus iuuenem pater excitat: 'accipe ceras,
      scribe, puer, uigila, causas age, perlege rubras
      maiorum leges; aut uitem posce libello,
      sed caput intactum buxo narisque pilosas
      195
      adnotet et grandes miretur Laelius alas;
      dirue Maurorum attegias, castella Brigantum,
      ut locupletem aquilam tibi sexagesimus annus
      adferat; aut, longos castrorum ferre labores
      si piget et trepidum soluunt tibi cornua uentrem
      200
      cum lituis audita, pares quod uendere possis
      pluris dimidio, nec te fastidia mercis
      ullius subeant ablegandae Tiberim ultra,
      neu credas ponendum aliquid discriminis inter
      unguenta et corium: lucri bonus est odor ex re
      205
      qualibet. illa tuo sententia semper in ore
      uersetur dis atque ipso Ioue digna poeta:
      "unde habeas quaerit nemo, sed oportet habere."'
      [hoc monstrant uetulae pueris repentibus assae,
      hoc discunt omnes ante alpha et beta puellae.]
      210
      talibus instantem monitis quemcumque parentem
      sic possem adfari: 'dic, o uanissime, quis te
      festinare iubet? meliorem praesto magistro
      discipulum. securus abi: uinceris, ut Aiax
      praeteriit Telamonem, ut Pelea uicit Achilles.
      215
      parcendum est teneris; nondum impleuere medullas
      maturae mala nequitiae. cum pectere barbam
      coeperit et longae mucronem admittere cultri,
      falsus erit testis, uendet periuria summa
      exigua et Cereris tangens aramque pedemque.
      220
      elatam iam crede nurum, si limina uestra
      mortifera cum dote subit. quibus illa premetur
      per somnum digitis! nam quae terraque marique
      adquirenda putas breuior uia conferet illi;
      nullus enim magni sceleris labor. "haec ego numquam
      225
      mandaui" dices olim "nec talia suasi."
      mentis causa malae tamen est et origo penes te.
      nam quisquis magni census praecepit amorem
      et laeuo monitu pueros producit auaros
      [et qui per fraudes patrimonia conduplicari]
      230
      dat libertatem et totas effundit habenas
      curriculo; quem si reuoces, subsistere nescit
      et te contempto rapitur metisque relictis.
      nemo satis credit tantum delinquere quantum
      permittas: adeo indulgent sibi latius ipsi.
      235
      cum dicis iuueni stultum qui donet amico,
      qui paupertatem leuet attollatque propinqui,
      et spoliare doces et circumscribere et omni
      crimine diuitias adquirere, quarum amor in te
      quantus erat patriae Deciorum in pectore, quantum
      240
      dilexit Thebas, si Graecia uera, Menoeceus,
      in quorum sulcis legiones dentibus anguis
      cum clipeis nascuntur et horrida bella capessunt
      continuo, tamquam et tubicen surrexerit una.
      ergo ignem, cuius scintillas ipse dedisti,
      245
      flagrantem late et rapientem cuncta uidebis.
      nec tibi parcetur misero, trepidumque magistrum
      in cauea magno fremitu leo tollet alumnus.
      nota mathematicis genesis tua, sed graue tardas
      expectare colus: morieris stamine nondum
      250
      abrupto. iam nunc obstas et uota moraris,
      iam torquet iuuenem longa et ceruina senectus.
      ocius Archigenen quaere atque eme quod Mithridates
      composuit: si uis aliam decerpere ficum
      atque alias tractare rosas, medicamen habendum est,
      255
      sorbere ante cibum quod debeat et pater et rex.'
          monstro uoluptatem egregiam, cui nulla theatra,
      nulla aequare queas praetoris pulpita lauti,
      si spectes quanto capitis discrimine constent
      incrementa domus, aerata multus in arca
      260
      fiscus et ad uigilem ponendi Castora nummi,
      ex quo Mars Vltor galeam quoque perdidit et res
      non potuit seruare suas. ergo omnia Florae
      et Cereris licet et Cybeles aulaea relinquas:
      tanto maiores humana negotia ludi.
      265
      an magis oblectant animum iactata petauro
      corpora quique solet rectum descendere funem
      quam tu, Corycia semper qui puppe moraris
      atque habitas, coro semper tollendus et austro,
      perditus "ac uilis" sacci mercator olentis,
      270
      qui gaudes pingue antiquae de litore Cretae
      passum et municipes Iouis aduexisse lagonas?
      hic tamen ancipiti figens uestigia planta
      uictum illa mercede parat, brumamque famemque
      illa reste cauet: tu propter mille talenta
      275
      et centum uillas temerarius. aspice portus
      et plenum magnis trabibus mare: plus hominum est iam
      in pelago. ueniet classis quocumque uocarit
      spes lucri, nec Carpathium Gaetulaque tantum
      aequora transiliet, sed longe Calpe relicta
      280
      audiet Herculeo stridentem gurgite solem.
      grande operae pretium est, ut tenso folle reuerti
      inde domum possis tumidaque superbus aluta,
      Oceani monstra et iuuenes uidisse marinos.
      non unus mentes agitat furor. ille sororis
      285
      in manibus uoltu Eumenidum terretur et igni,
      hic boue percusso mugire Agamemnona credit
      aut Ithacum. parcat tunicis licet atque lacernis,
      curatoris eget qui nauem mercibus implet
      ad summum latus et tabula distinguitur unda,
      290
      cum sit causa mali tanti et discriminis huius
      concisum argentum in titulos faciesque minutas.
      occurrunt nubes et fulgura: 'soluite funem'
      frumenti dominus clamat piperisue coempti,
      'nil color hic caeli, nil fascia nigra minatur;
      295
      aestiuom tonat.' infelix hac forsitan ipsa
      nocte cadet fractis trabibus fluctuque premetur
      obrutus et zonam laeua morsuque tenebit.
      sed cuius uotis modo non suffecerat aurum
      quod Tagus et rutila uoluit Pactolus harena,
      300
      frigida sufficient uelantes inguina panni
      exiguusque cibus, mersa rate naufragus assem
      dum rogat et picta se tempestate tuetur.
          tantis parta malis cura maiore metuque
      seruantur: misera est magni custodia census.
      305
      dispositis praediues amis uigilare cohortem
      seruorum noctu Licinus iubet, attonitus pro
      electro signisque suis Phrygiaque columna
      atque ebore et lata testudine. dolia nudi
      non ardent Cynici; si fregeris, altera fiet
      310
      cras domus atque eadem plumbo commissa manebit.
      sensit Alexander, testa cum uidit in illa
      magnum habitatorem, quanto felicior hic qui
      nil cuperet quam qui totum sibi posceret orbem
      passurus gestis aequanda pericula rebus.
      315
      nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
      nos facimus, Fortuna, deam. mensura tamen quae
      sufficiat census, si quis me consulat, edam:
      in quantum sitis atque fames et frigora poscunt,
      quantum, Epicure, tibi paruis suffecit in hortis,
      320
      quantum Socratici ceperunt ante penates;
      numquam aliud natura, aliud sapientia dicit.
      acribus exemplis uideor te cludere? misce
      ergo aliquid nostris de moribus, effice summam
      bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis.
      325
      haec quoque si rugam trahit extenditque labellum,
      sume duos equites, fac tertia quadringenta.
      si nondum impleui gremium, si panditur ultra,
      nec Croesi fortuna umquam nec Persica regna
      sufficient animo nec diuitiae Narcissi,
      330
      indulsit Caesar cui Claudius omnia, cuius
      paruit imperiis uxorem occidere iussus.

SATVRA XV

      Quis nescit, Volusi Bithynice, qualia demens
      Aegyptos portenta colat? crocodilon adorat
      pars haec, illa pauet saturam serpentibus ibin.
      effigies sacri nitet aurea cercopitheci,
      5
      dimidio magicae resonant ubi Memnone chordae
      atque uetus Thebe centum iacet obruta portis.
      illic aeluros, hic piscem fluminis, illic
      oppida tota canem uenerantur, nemo Dianam.
      porrum et caepe nefas uiolare et frangere morsu
      10
      (o sanctas gentes, quibus haec nascuntur in hortis
      numina!), lanatis animalibus abstinet omnis
      mensa, nefas illic fetum iugulare capellae:
      carnibus humanis uesci licet. attonito cum
      tale super cenam facinus narraret Vlixes
      15
      Alcinoo, bilem aut risum fortasse quibusdam
      mouerat ut mendax aretalogus. 'in mare nemo
      hunc abicit saeua dignum ueraque Charybdi,
      fingentem inmanis Laestrygonas et Cyclopas?
      nam citius Scyllam uel concurrentia saxa
      20
      Cyaneis plenos et tempestatibus utres
      crediderim aut tenui percussum uerbere Circes
      et cum remigibus grunnisse Elpenora porcis.
      tam uacui capitis populum Phaeaca putauit?'
      sic aliquis merito nondum ebrius et minimum qui
      25
      de Corcyraea temetum duxerat urna;
      solus enim haec Ithacus nullo sub teste canebat.
      nos miranda quidem sed nuper consule Iunco
      gesta super calidae referemus moenia Copti,
      nos uolgi scelus et cunctis grauiora coturnis;
      30
      nam scelus, a Pyrrha quamquam omnia syrmata uoluas,
      nullus apud tragicos populus facit. accipe nostro
      dira quod exemplum feritas produxerit aeuo.
          inter finitimos uetus atque antiqua simultas,
      inmortale odium et numquam sanabile uulnus,
      35
      ardet adhuc Ombos et Tentura. summus utrimque
      inde furor uolgo, quod numina uicinorum
      odit uterque locus, cum solos credat habendos
      esse deos quos ipse colit. sed tempore festo
      alterius populi rapienda occasio cunctis
      40
      uisa inimicorum primoribus ac ducibus, ne
      laetum hilaremque diem, ne magnae gaudia cenae
      sentirent positis ad templa et compita mensis
      peruigilique toro, quem nocte ac luce iacentem
      septimus interdum sol inuenit. horrida sane
      45
      Aegyptos, sed luxuria, quantum ipse notaui,
      barbara famoso non cedit turba Canopo.
      adde quod et facilis uictoria de madidis et
      blaesis atque mero titubantibus. inde uirorum
      saltatus nigro tibicine, qualiacumque
      50
      unguenta et flores multaeque in fronte coronae:
      hinc ieiunum odium. sed iurgia prima sonare
      incipiunt; animis ardentibus haec tuba rixae.
      dein clamore pari concurritur, et uice teli
      saeuit nuda manus. paucae sine uolnere malae,
      55
      uix cuiquam aut nulli toto certamine nasus
      integer. aspiceres iam cuncta per agmina uoltus
      dimidios, alias facies et hiantia ruptis
      ossa genis, plenos oculorum sanguine pugnos.
      ludere se credunt ipsi tamen et puerilis
      60
      exercere acies quod nulla cadauera calcent.
      et sane quo tot rixantis milia turbae,
      si uiuunt omnes? ergo acrior impetus et iam
      saxa inclinatis per humum quaesita lacertis
      incipiunt torquere, domestica seditioni
      65
      tela, nec hunc lapidem, qualis et Turnus et Aiax,
      uel quo Tydides percussit pondere coxam
      Aeneae, sed quem ualeant emittere dextrae
      illis dissimiles et nostro tempore natae.
      nam genus hoc uiuo iam decrescebat Homero,
      70
      terra malos homines nunc educat atque pusillos;
      ergo deus, quicumque aspexit, ridet et odit.
      a deuerticulo repetatur fabula. postquam
      subsidiis aucti, pars altera promere ferrum
      audet et infestis pugnam instaurare sagittis.
      75
      terga fugae celeri praestant instantibus Ombis
      qui uicina colunt umbrosae Tentura palmae.
      labitur hic quidam nimia formidine cursum
      praecipitans capiturque. ast illum in plurima sectum
      frusta et particulas, ut multis mortuus unus
      80
      sufficeret, totum corrosis ossibus edit
      uictrix turba, nec ardenti decoxit aeno
      aut ueribus, longum usque adeo tardumque putauit
      expectare focos, contenta cadauere crudo.
      hic gaudere libet quod non uiolauerit ignem,
      85
      quem summa caeli raptum de parte Prometheus
      donauit terris; elemento gratulor, et te
      exultare reor. sed qui mordere cadauer
      sustinuit nil umquam hac carne libentius edit;
      nam scelere in tanto ne quaeras et dubites an
      90
      prima uoluptatem gula senserit, ultimus ante
      qui stetit, absumpto iam toto corpore ductis
      per terram digitis aliquid de sanguine gustat.
      Vascones, ut fama est, alimentis talibus usi
      produxere animas, sed res diuersa, sed illic
      95
      fortunae inuidia est bellorumque ultima, casus
      extremi, longae dira obsidionis egestas.
      [huius enim, quod nunc agitur, miserabile debet
      exemplum esse tibi, sicut modo dicta mihi gens.]
      post omnis herbas, post cuncta animalia, quidquid
      100
      cogebat uacui uentris furor, hostibus ipsis
      pallorem ac maciem et tenuis miserantibus artus,
      membra aliena fame lacerabant, esse parati
      et sua. quisnam hominum ueniam dare quisue deorum
      uentribus abnueret dira atque inmania passis
      105
      et quibus illorum poterant ignoscere manes
      quorum corporibus uescebantur? melius nos
      Zenonis praecepta monent, [nec enim omnia quidam
      pro uita facienda putant] sed Cantaber unde
      Stoicus, antiqui praesertim aetate Metelli?
      110
      nunc totus Graias nostrasque habet orbis Athenas,
      Gallia causidicos docuit facunda Britannos,
      de conducendo loquitur iam rhetore Thyle.
      nobilis ille tamen populus, quem diximus, et par
      uirtute atque fide sed maior clade Zacynthos
      115
      tale quid excusat: Maeotide saeuior ara
      Aegyptos. quippe illa nefandi Taurica sacri
      inuentrix homines, ut iam quae carmina tradunt
      digna fide credas, tantum immolat; ulterius nil
      aut grauius cultro timet hostia. quis modo casus
      120
      inpulit hos? quae tanta fames infestaque uallo
      arma coegerunt tam detestabile monstrum
      audere? anne aliam terra Memphitide sicca
      inuidiam facerent nolenti surgere Nilo?
      qua nec terribiles Cimbri nec Brittones umquam
      125
      Sauromataeque truces aut inmanes Agathyrsi,
      hac saeuit rabie inbelle et inutile uolgus
      paruula fictilibus solitum dare uela phaselis
      et breuibus pictae remis incumbere testae.
      nec poenam sceleri inuenies nec digna parabis
      130
      supplicia his populis, in quorum mente pares sunt
      et similes ira atque fames. mollissima corda
      humano generi dare se natura fatetur,
      quae lacrimas dedit. haec nostri pars optima sensus.
      plorare ergo iubet causam dicentis amici
      135
      squaloremque rei, pupillum ad iura uocantem
      circumscriptorem, cuius manantia fletu
      ora puellares faciunt incerta capilli.
      naturae imperio gemimus, cum funus adultae
      uirginis occurrit uel terra clauditur infans
      140
      et minor igne rogi. quis enim bonus et face dignus
      arcana, qualem Cereris uolt esse sacerdos,
      ulla aliena sibi credit mala? separat hoc nos
      a grege mutorum, atque ideo uenerabile soli
      sortiti ingenium diuinorumque capaces
      145
      atque exercendis pariendisque artibus apti
      sensum a caelesti demissum traximus arce,
      cuius egent prona et terram spectantia. mundi
      principio indulsit communis conditor illis
      tantum animas, nobis animum quoque, mutuus ut nos
      150
      adfectus petere auxilium et praestare iuberet,
      dispersos trahere in populum, migrare uetusto
      de nemore et proauis habitatas linquere siluas,
      aedificare domos, laribus coniungere nostris
      tectum aliud, tutos uicino limine somnos
      155
      ut conlata daret fiducia, protegere armis
      lapsum aut ingenti nutantem uolnere ciuem,
      communi dare signa tuba, defendier isdem
      turribus atque una portarum claue teneri.
      sed iam serpentum maior concordia. parcit
      160
      cognatis maculis similis fera. quando leoni
      fortior eripuit uitam leo? quo nemore umquam
      expirauit aper maioris dentibus apri?
      Indica tigris agit rabida cum tigride pacem
      perpetuam, saeuis inter se conuenit ursis.
      165
      ast homini ferrum letale incude nefanda
      produxisse parum est, cum rastra et sarcula tantum
      adsueti coquere et marris ac uomere lassi
      nescierint primi gladios extendere fabri.
      aspicimus populos quorum non sufficit irae
      170
      occidisse aliquem, sed pectora, bracchia, uoltum
      crediderint genus esse cibi. quid diceret ergo
      uel quo non fugeret, si nunc haec monstra uideret
      Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui
      tamquam homine et uentri indulsit non omne legumen?

SATVRA XVI

      Quis numerare queat felicis praemia, Galli,
      militiae? nam si subeuntur prospera castra
      me pauidum excipiat tironem porta secundo
      sidere. plus etenim fati ualet hora benigni
      5
      quam si nos Veneris commendet epistula Marti
      et Samia genetrix quae delectatur harena.
         commoda tractemus primum communia, quorum
      haut minimum illud erit, ne te pulsare togatus
      audeat, immo, etsi pulsetur, dissimulet nec
      10
      audeat excussos praetori ostendere dentes
      et nigram in facie tumidis liuoribus offam
      atque oculum medico nil promittente relictum.
      Bardaicus iudex datur haec punire uolenti
      calceus et grandes magna ad subsellia surae
      15
      legibus antiquis castrorum et more Camilli
      seruato, miles ne uallum litiget extra
      et procul a signis. 'iustissima centurionum
      cognitio est +igitur+ de milite, nec mihi derit
      ultio, si iustae defertur causa querellae.'
      20
      tota cohors tamen est inimica, omnesque manipli
      consensu magno efficiunt curabilis ut sit
      uindicta et grauior quam iniuria. dignum erit ergo
      declamatoris mulino corde Vagelli,
      cum duo crura habeas, offendere tot caligas, tot
      25
      milia clauorum. quis tam procul adsit ab urbe
      praeterea, quis tam Pylades, molem aggeris ultra
      ut ueniat? lacrimae siccentur protinus, et se
      excusaturos non sollicitemus amicos.
      'da testem' iudex cum dixerit, audeat ille
      30
      nescio quis, pugnos qui uidit, dicere 'uidi,'
      et credam dignum barba dignumque capillis
      maiorum. citius falsum producere testem
      contra paganum possis quam uera loquentem
      contra fortunam armati contraque pudorem.
      35
         praemia nunc alia atque alia emolumenta notemus
      sacramentorum. conuallem ruris auiti
      improbus aut campum mihi si uicinus ademit
      et sacrum effodit medio de limite saxum,
      quod mea cum patulo coluit puls annua libo,
      40
      debitor aut sumptos pergit non reddere nummos
      uana superuacui dicens chirographa ligni,
      expectandus erit qui lites incohet annus
      totius populi. sed tum quoque mille ferenda
      taedia, mille morae; totiens subsellia tantum
      45
      sternuntur, iam facundo ponente lacernas
      Caedicio et Fusco iam micturiente parati
      digredimur, lentaque fori pugnamus harena.
      ast illis quos arma tegunt et balteus ambit
      quod placitum est ipsis praestatur tempus agendi,
      50
      nec res atteritur longo sufflamine litis.
         solis praeterea testandi militibus ius
      uiuo patre datur. nam quae sunt parta labore
      militiae placuit non esse in corpore census,
      omne tenet cuius regimen pater. ergo Coranum
      55
      signorum comitem castrorumque aera merentem
      quamuis iam tremulus captat pater; hunc fauor aequus
      prouehit et pulchro reddit sua dona labori.
      ipsius certe ducis hoc referre uidetur
      ut, qui fortis erit, sit felicissimus idem,
      60
      ut laeti phaleris omnes et torquibus, omnes

Indice Libri - Freenfo.net