Claudii Claudiani

PANEGYRICVS

DE SEXTO CONSVLATV HONORII AVGVSTI



PRAEFATIO

      Omnia, quae sensu volvuntur vota diurno,
      Pectore sopito reddit amica quies.
      Venator defessa toro cum membra reponit,
      Mens tamen ad silvas et sua lustra redit.
      5
      Iudicibus lites, aurigae somnia currus
      Vanaque nocturnis meta cavetur equis.
      Furto gaudet amans, permutat navita merces
      Et vigil elapsas quaerit avarus opes
      Blandaque largitur frustra sitientibus aegris
      10
      Inriguus gelido pocula fonte sopor.
      Me quoque Musarum studium sub nocte silenti
      Artibus adsuetis sollicitare solet.
      Namque poli media stellantis in arce videbar
      Ante pedes summi carmina ferre Iovis;
      15
      Vtque favet somnus, plaudebant numina dictis
      Et circumfusi sacra corona chori.
      Enceladus mihi carmen erat victusque Typhoeus:
      Hic subit Inarimen, hunc gravis Aetna domat.
      Quam laetum post bella Iovem susceperat aether
      20
      Phlegraeae referens praemia militiae!
      Additur ecce fides nec me mea lusit imago,
      Inrita nec falsum somnia misit ebur.
      En princeps, en orbis apex aequatus Olympo!
      En quales memini, turba verenda, deos
      25
      Fingere nil maius potuit sopor, altaque vati
      Conventum caelo praebuit aula parem.

        PANEGYRICVS

        Aurea Fortunae Reduci si templa priores
        Ob reditum vovere ducum, non dignius umquam
        Haec dea pro meritis amplas sibi posceret aedes,
        Quam sua cum pariter trabeis reparatur et urbi
      5
      Maiestas: neque enim campus sollemnis et urna
      Luditur in morem, species nec dissona coetu
      Aut peregrina nitet simulati iuris imago.
      Indigenas habitus nativa palatia sumunt,
      Et, patriis plebem castris sociante Quirino,
      10
      Mars Augusta sui renovat suffragia campi.
      Qualis erit terris, quem mons Euandrius offert
      Romanis avibus, quem Thybris inaugurat, annus?
      Quamquam omnes, quicumque tui cognominis, anni
      Semper inoffensum dederint successibus omen
      15
      Sintque tropaea tuas semper comitata secures,
      Hic tamen ante omnes miro promittitur ortu,
      Vrbis et Augusti geminato numine felix.
      Namque velut stellas Babylonia cura salubres
      Optima tunc spondet mortalibus edere
      20
      Caelicolae cum celsa tenent summoque feruntur
      Cardine nec radios humili statione recondunt:
      Haud aliter Latiae sublimis Signifer aulae,
      Imperii sidus propria cum sede locavit,
      Auget spes Italas; et certius omina surgunt
      25
      Victrici concepta solo. Cum pulcher Apollo
      Lustrat Hyperboreas Delphis cessantibus aras,
      Nil tum Castaliae rivis communibus undae
      Dissimiles, vili nee discrepat arbore laurus,
      Antraque maesta silent inconsultique recessus.
      30
      At si Phoebus adest et frenis grypha iugalem
      Riphaeo tripodas repetens detorsit ab axe,
      Tune silvae, tune antra loqui, tunc vivere fontes,
      Tunc sacer horror aquis adytisque effunditur Echo
      Clarior et doctae spirant praesagia rupes.
      35
      Ecce Palatino crevit reverentia monti
      Exultatque habitante deo potioraque Delphis
      Supplicibus late populis oracula pandit
      Atque suas ad signa iubet revirescere laurus.
      Non alium certe decuit rectoribus orbis
      40
      Esse larem, nulloque magis se colle potestas
      Aestimat et summi sentit fastigia iuris.
      Attoliens apicem subiectis regia rostris
      Tot circum delubra videt tantisque deorum
      Cingitur excubiis! Iuvat infra recta Tonantis
      45
      Cernere Tarpeia pendentes rupe Gigantas
      Caelatasque fores mediisque volantia signa
      Nubibus et densum stipantibus aethera templis
      Arvaque vestitis numerosa puppe columnis
      Consita subnixasque iugis inmanibus aedes,
      50
      Naturam cumulante manu, spoliisque micantes
      Innumeros arcus. Acies stupet igne metalIi
      Et circumfuso trepidans obtunditur auro.
      Agnoscisne tuos, princeps venerande, penates?
      Haec sunt, quae primis olim miratus in annis
      55
      Patre pio monstrante puer. Nil optimus ille
      Divorum toro meruit felicius aevo
      Quam quod Romuleis victor sub moenibus egit
      Te consorte dies, cum se melioribus addens
      Exemplis civem gereret terrore remoto
      60
      Alternos cum plebe iocos dilectaque passus
      Iurgia patriciasque domos privataque passim
      Visere deposito dignatus limina fastu.
      Publicus hinc ardescit amor, cum moribus aequis
      Inclinat populo regale modestia culmen.
      65
      Teque rudem vitae, quamvis diademate necdum
      Cingebare comas, socium sumebat honorum
      Purpureo forum gremio, parvumque triumphis
      Imbuit et magnis docuit praeludere fatis.
      Te linguis variae gentes missique rogatum
      70
      Foedera Persarum proceres cum patre sedentem
      Hac quondam videre domo positoque tiaram
      Summisere genu. Tecum praelarga vocavit
      Ditandas ad dona tribus; fulgentia tecum
      Collecti trabeatus adit delubra senatus
      75
      Romano puerum gaudens offerre favori,
      Vt novus imperio iam tunc adsuesceret heres.
      Hinc tibi concreta radice tenacius haesit
      Et penitus totis inolevit Roma medullis,
      Dilectaeque urbis tenero conceptus ab ungue
      80
      Tecum crevit amor. Nec te mutare reversum
      Evaluit propria nutritor Bosphorus arce.
      Et quotiens optare tibi quae moenia malles
      Adludens genitor regni pro parte dedisset,
      Divitis Aurorae solium sortemque paratam
      85
      Sponte remittebas fratri: 'regat ille volentes
      Assyrios; habeat Pharium cum Tigride Nilum;
      Contingat mea Roma mihi.' Nec vota fefellit
      Eventus. Fortuna novum molita tyrannum
      Iam tibi quaerebat Latium belloque secundo
      90
      Protinus Eoa velox accitus ab aula
      Suscippis Hesperiam patrio bis Marte receptam.
      Ipsa per Illyricas urbes Oriente relicto
      Ire Serena comes nullo deterrita casu,
      Materna te mente fovens Latioque futurum
      95
      Rectorem generumque sibi seniore supernas
      Iam repetente plagas. Illo sub cardine rerum
      Sedula servatum per tot discrimina pignus
      Restituit sceptris patrui castrisque mariti.
      Certavit pietate domus, fidaeque reductum
      100
      Coniugis officio Stilichonis cura recepit.
      Felix ille parens, qui te securus Olympum
      Succedente petit! quam laetus ab aethere cernit
      Se factis crevisse tuis! Duo namque fuere
      Europae Libyaeque hostes: Maurusius Atlas
      105
      Gildonis Furias, Alaricum barbara Peuce
      Nutrierat, qui saepe tuum sprevere profana
      Mente patrem. Thracum venientem finibus alter
      Hebri clausit aquis; alter praecepta vocantis
      Respuit auxiliisque ad proxima bella negatis
      110
      Abiurata palam Libyae possederat arva:
      Quorum nunc meritam repetens non inmemor iram
      Suppliciis fruitur natoque ultore triumphat.
      Ense Thyestiadae poenas exegit Orestes,
      Sed mixtum pietate nefas dubitandaque caedis
      115
      Gloria, materno laudem cumm crimine pensat;
      Pavit Iuleos inviso sanguine manes
      Augustus, sed falsa pii praeconia sumpsit
      In luctum patriae civili strage parentans:
      At tibi causa patris rerum coniuncta saluti
      120
      Bellorum duplicat laurus, isdemque tropaeis
      Reddita libertas orbi, vindicta parenti.
      Sed mihi jam pridem captum Parnasia Maurum
      Pieriis egit fidibus chelys; arma Getarum
      Nuper apud socerum plectro celebrata recenti.
      125
      Adventus nunc sacra tui libet edere Musis
      Grataque patratis exordia sumere bellis.
      Iam Pollentini tenuatus funere campi
      Concessaque sibi (rerum sic admonet usus)
      Luce, tot amissis sociis atque omnibus una
      130
      Direptis opibus, Latio discedere iussus
      Hostis et inmensi revolutus culmine fati
      Turpe retexit iter. Qualis pitatica puppis,
      Quae cunctis infensa freeis scelerumque referta
      Divitiis multasque diu populata carinas
      135
      Incidit in magnam bellatricemque triremim,
      Dum praedam de more putat; viduataque caesis
      Remigibus, scissis velorum debilis alis,
      Orba gubernaclis, antennis saucia fractis
      Ludibrium pelagi vento iactatur et unda,
      140
      Vastato tandem poenas luitura profundo:
      Talis ab urbe minas retro flectebat inanes
      Italiam fugiens, et quae venientibus ante
      Prona fuit, jam difficilis, jam dura reversis.
      Clausa putat sibi cuncta pavor, retroque relictos
      145
      Quos modo temnebat, rediens exhorruit amnes.
      Vndosa tum forte domo vitreisque sub antris
      Rerum ignarus adhuc ingentes pectore curas
      Volvebat pater Eridanus: quis bella maneret
      Exitus? imperiumne Iovi legesque placerent
      150
      Et vitae Romana quies, an iura perosus
      Ad priscos pecudum damnaret saecula ritus?
      Talia dum secum movet anxius, advolat una
      Naiadum resoluta comam, complexaque patrem:
      'En Alaricus' ait 'non qualem nuper ovantem
      155
      Vidimus; exangues, genitor, mirabere vultus.
      Percensere manum tantaque ex genre iuvabit
      Relliquias numerasse breves. Iam desine maesta
      Fronte queri Nymphasque choris jam redde sorores'.
      Dixerat; ille caput placidis sublime fluentis
      160
      Extulit, et totis lucem spargentia ripis
      Aurea roranti micuerunt cornua vultu.
      Non illi madidum vulgaris harundine crinem
      Velat honos; rami caput umbravere virentes
      Heliadum totisque fluunt electra capillis.
      165
      Palla tegit latos umeros, curruque paterno
      Intextus Phaethon glaucos incendit amictus.
      Fultaque sub gremio caelatis nobilis astris
      Aetherium probat urna decus. Namque omnia luctus
      Argumenta sui Titan signavit Olympo:
      170
      Mutatumque senem plumis et fronde sorores
      Et fluvium, nati qui vulnera lavit anheli;
      Stat gelidis Auriga plagis; vestigia fratris
      Germanae servant Hyades, Cygnique sodalis
      Lacteus extentas adspergit circulus alas;
      175
      Stelliger Eridanus sinuatis flexibus errans
      Clara Noti convexa rigat gladioque tremendum
      Gurgite sidereo subterluit Oriona.
      Hoc deus effulgens habitu prospexit euntes
      Deiecta cervice Getas; tunc talia fatur:
      180
      'Sicine mutatis properas, Alarice, reverti
      Consiliis? Italae sic te jam paenitet orae?
      Nec jam cornipedem Thybrino gramine pascis,
      Vt rebare tuum? Tuscis nec figis aratrum
      Collibus? 0 cunctis Erebi dignissime poenis,
      185
      Tune Giganteis urbem temptare deorum
      Adgressus furiis? nec te meus, improbe, saltem
      Terruit exemplo Phaethon, qui fulmina praeceps
      In nostris efflavit aquis, dum flaremea caeli
      Flectere terrenis meditatur frena lacertis
      190
      Mortalique diem sperat diffundere vultu?
      Crede mihi, simili bacchatur crimine, quisquis
      Adspirat Romae spoliis aut Solis habenis'.
      Sic fatus Ligures Venetosque erectior amnes
      Magna voce ciet. Frondentibus umida ripis
      195
      Colla levant: pulcher Ticinus et Addua visu
      Caerulus et velox Athesis tardusque meatu
      Mincius inque novem consurgens ora Timavus.
      Insultant omnes profugo pacataque laetum
      Invitant ad prata pecus; iam Pana Lycaeum,
      200
      Iam Dryadas revocant et rustica numina Faunos.
      Tu quoque non parvum Getico, Verona, triumpho
      Adiungis cumulum, nec plus Pollentia rebus
      Contulit Ausoniis aut moenia vindicis Hastae.
      Hic, rursus dum pacta movet damnisque coactus
      205
      Extremo mutare parat praesentia casu,
      Nil sibi periurum sensit prodesse furorem
      Converti nec rata loco, multisque suorum
      Diras pavit aves, inimicaque corpora volvens
      Ionios Athesis mutavit sanguine fluctus.
      210
      Oblatum Stilicho violato foedere Martem
      Omnibus adripuit votis, ubi Roma periclo
      Iam procul et belli medio Padus arbiter ibat.
      Iamque opportunam motu strepuisse rebelli
      Gaudet perfidiam praebensque exempla labori
      215
      Sustinet accensos aestivo pulvere soles.
      Ipse manu metuendus adest inopinaque cunctis
      Instruit arma locis et, qua vocat usus, ab omni
      Parte venit. Fesso si deficit agmine miles,
      Vtitur auxiliis damni securus, et astu
      220
      Debilitat saevum cognatis viribus Histrum
      Et duplici lucro committens proelia vertit
      In se barbariem nobis utrimque cadentem.
      Ipsum te caperet letoque, Alarice, dedisset,
      Ni calor incauti male festinatus Alani
      225
      Dispositum turbasset opus; prope captus anhelum
      Verbere cogis equum, nec te vitasse dolemus.
      I potius genti reliquus tantisque superstes
      Danuvii populis, i, nostrum vive tropaeum.
      Non tamen ingenium tantis se cladibus atrox
      230
      Deicit: occulto temptabat tramite montes,
      Si qua per scopulos subitas exquirere posset
      In Raetos Gallosque vias. Sed fortior obstat
      Cura ducis. Quis enim divinum fallere pectus
      Possit et excubiis vigilantia lumina regni?
      235
      Cuius consilium non umquam repperit hostis
      Nec potuit texisse suum. Secreta Getarum
      Nosse prior celerique dolis occurrere sensu.
      Omnibus exclusus coeptis consedit in uno
      Colle tremens; frondesque licet depastus amaras
      240
      Arboreo figat sonipes in cortice morsus
      Et taetris collecta cibis annique vapore
      Saeviat aucta lues et miles probra superbus
      Ingerat obsesso captivaque pignora monstret:
      Non tamen aut morbi tabes aut omne periclum
      245
      Docta subire fames aut praedae luctus ademptae
      Aut pudor aut dictis movere procacibus irae,
      Vt male temptato totiens se credere campo
      Comminus auderet. Nulla est victoria maior,
      Quam quae confessos animo quoque subiugat hostes.
      250
      Iamque frequens rarum decerpere transfuga robur
      Coeperat inque dies numerus decrescere castris,
      Nec jam deditio paucis occulta parari,
      Sed cunei totaeque palam discedere turmae.
      Consequitur vanoque fremens clamore retentat
      255
      Cumque suis jam bella gerit; mox nomina supplex
      Cum fletu precibusque ciet veterumque laborum
      Admonet et frustra iugulum parcentibus offert,
      Defixoque malis animo sua membra suasque
      Cernit abire manus: qualis Cybeleia quassans
      260
      Hyblaeus procul aera senex revocare fugaces
      Tinnitu conatur apes, quae sponte relictis
      Descivere favis, sonituque exhaustus inani
      Raptas mellis opes solitaeque oblita latebrae
      Perfida deplorat vacuis examina ceris.
      265
      Ergo ubi praeclusae voci laxata remisit
      Frena dolor, notas oculis umentibus Alpes
      Adspicit et nimium diversi stamine fati
      Praesentes reditus fortunatosque revolvit
      Ingressus: solo peragens tum murmure bellum
      270
      Protento leviter flangebat moenia conto
      Inridens scopulos; nunc desolatus et expes
      Debita pulsato reddit spectacula monti.
      Tunc sic Ausonium respectans aethera fatur:
      'Heu regio funesta Getis, heu terra sinistris
      275
      Auguriis calcata mihi, satiare nocentum
      Cladibus et tandem nostris inflectere poenis!
      En ego, qui toto sublimior orbe ferebar
      Ante tuum felix aditum, ceu legibus exul
      Addictusque reus flatu propiore sequentum
      280
      Terga premor. Quae prima miser, quae funera dictis
      Posteriora querar? Non me Pollentia tanrum
      Nec captae cruciastis opes; hoc aspera fati
      Sots tulerit Martisque vices. Non funditus armis
      Concideram; stipatus adhuc equitumque catervis
      285
      Integer ad montes reliquo cum robore cessi,
      Quos Appenninum perhibent. Hunc esse ferebat
      Incola, qui Siculum porrectus ad usque Pelorum
      Finibus ab Ligurum populos complectitur omnes
      Italiae geminumque latus stringentia 1onge
      290
      Vtraque perpetuo discriminat aequora tractu.
      Haec ego continuum si per iuga tendere cursum,
      Vt prior iratae fuerat sententia menti,
      Iam desperata voluissem luce, quid ultra?
      Omnibus oppeterem fama maiore perustis!
      295
      Et certe moriens propius re, Roma, viderem,
      Ipsaque per cultas segetes mors nostra secuto
      Victori damnosa foret. Sed pignora nobis
      Romanus carasque nurus praedamque tenebat.
      Hoc magis exertum raperem succinctior agmen.
      300
      'Heu quibus insidiis, qua me circumdedit arte
      Fatalis semper Stilicho! Dum parcere fingit,
      Rettulit hostiles animos bellumque remenso
      Evaluit transferre Pado. Pro foedera saevo
      Deteriora iugo! tunc vis extincta Getarum;
      305
      Tunc mihi, tunc letum pepigi. Violentior armis
      Omnibus expugnat nostram clementia gentem,
      Mars gravior sub pace latet, capiorque vicissim
      Fraudibus ipse meis. Quis jam solacia fesso
      Consiliumve dabit? Socius suspectior hoste.
      310
      'Atque utinam cunctos licuisset perdere bello!
      Nam quisquis duro cecidit certamine, numquam
      Desinit esse meus. Melius mucrone perirent,
      Auferretque mihi luctu leviore sodales
      Victa manus quam laesa fides. Nullusne clientum
      315
      Permanet? offensi comites, odere propinqui.
      Quid moror invisam lucem? qua sede recondam
      Naufragii fragmenta mei? quaeve arva requiram,
      In quibus hand umquam Stilicho nimiumque potentis
      Italiae nomen nostras circumsonet aures?'
      320
      Haec memorans instante fugam Stilichone tetendit
      Expertas horrens aquilas; comitatur euntem
      Pallor et atra Fames et saucia lividus ora
      Luctus et inferno stridentes agmine Morbi.
      Lustralem tum rite facem, cui lumen odorum
      325
      Sulphure caeruleo nigroque bitumine fumat,
      Circum membra rotat doctus purganda sacerdos
      Rore pio spargens, et dira fugantibus herbis
      Numina purificumque Iovem Triviatoque precatus
      Trans caput aversis manibus iaculatur in Austrum
      330
      Secum rapturas cantata piacula taedas.
      Acrior interea visendi principis ardor
      Accendit cam plebe partes et saepe negatum
      Flagitat adventum; nec tali publica vota
      Consensu tradunt atavi caluisse per urbem,
      335
      Dacica bellipotens cum fregerat Vlpius arma
      Atque indignantes in jura redegerat Arctos,
      Cam fasces cinxere Hypanin mirataque leges
      Romanum stupuit Maeotia terra tribunal.
      Nec tantis patriae studiis ad templa vocatus,
      340
      Clemens Marce, redis, cum gentibus undique cinctam
      Exult Hesperiam paribus Fortuna periclis.
      Laus ibi nulla ducum; nam flammeus imber in hostem
      Decidit; hunc dorso trepidum ffumante ferebat
      Ambustus sonipes; hic tabescente solutus
      345
      Subsedit galea liquefactaque fulgure cuspis
      Canduit et subitis fluxere vaporibus enses.
      Tum contenta polo mortalis nescia teli
      Pugna fuit: Chaldaea mago seu carmina ritu
      Armavere deos, seu, quod reor, omne Tonantis
      350
      Obsequium Marci mores potuere mereri.
      Nunc quoque praesidium Latio non deesset Olympi,
      Deficeret si nostra manus; sed providus aether
      Noluit humano titulos auferre labori,
      Ne tibi jam, princeps, soceri sudore paratam,
      355
      Quam meruit virtus, ambirent fulmina laurum.
      Iam totiens missi proceres responsa morandi
      Rettulerant, donec differri longius urbis
      Communes non passa preces penetralibus altis
      Prosiluit vultusque palam confessa coruscos
      360
      Impulit ipsa suis cunctantem Roma querellis:
      'Dissimulata diu tristes in amore repulsas
      Vestra parens, Auguste, queror. Quonam usque tenebit
      Praelatus mea vota Ligus? vetitumque propinqua
      Lace frui, spatiis discernens gaudia parvis,
      365
      Torquebit Rubicon vicino numine Thybrim?
      Nonne semel sprevisse satis, cam reddita bellis
      Africa venturi lusit spe principis urbem
      Nec duras tantis precibus permovimus aures?
      Ast ego frenabam geminos, quibus altior ires,
      370
      Electi candoris equos et numinis arcum
      Iam molita tui, per quem radiante decorus
      Ingrederere toga, pugnae monumenta dicabam
      Defensam titulo Libyam testata perenni.
      Iamque parabantur pompae simulacra futurae
      375
      Tarpeio spectanda Iovi: caelata metallo
      Classis ut auratum sulcaret remige fluctum,
      Vt Massyla tuos anteirent oppida currus
      Palladiaque comas innexus harundine Triton
      Edomitis veheretur aquis et in aere trementem
      380
      Succinctae famulum ferrent Atlanta cohortes.
      Ipse Iugurthinam subiturus carcere poenam.
      Praeberet fera colla iugo, vi captus et armis,
      Non Bocchi Syllaeque dolls. 'Sed prima remitto.
      Num praesens etiam Getici me laurea belli
      385
      Declinare potest? sedesve capacior alia
      Tantae laudis erit? Tua te benefacta morantem
      Conveniunt, meritisque suis obnoxia virtus
      Quod servavit amat. Iam flavescentia centum
      Messibus aestivae detondent Gargara falces,
      390
      Spectatosque iterum nulli celebrantia ludos
      Circumvexa rapit centenus saecula consul:
      His annis, qui lustra mihi bis dena recensent,
      Nostra ter Augustos intra pomeria vidi,
      Temporibus variis; eadem sed causa tropaei
      395
      Civilis dissensus erat. Venere superbi,
      Scilicet ut Latio respersos sanguine currus
      Adspicerem! Quisquamne piae laetanda parenti
      Natorum lamenta putet? periere tyranni,
      Sed nobis periere tamen. Cum Gallica vulgo
      400
      Proelia iactaret, tacuit Pharsalica Caesar.
      Namque inter socias acies cognataque signa
      Vt vinci miserum, numquam vicisse decorum.
      Restituat priscum per te jam gloria morem
      Verior, et fructum sincerae laudis ab hoste
      405
      Desuetum jam redde mihi iustisque furoris
      Externi spoliis sontes absolve triumphos.
      `Quem, precor, ad finera laribus seiuncta potestas
      Exulat imperiumque suis a sedibus errat?
      Cur mea quae cunctis tribuere palatia nomen
      410
      Neglecto squalent senio? nec creditur orbis
      Illinc posse regi? Medium non deserit umquam
      Caeli Phoebus iter, radiis tamen omnia lustrat.
      Segnius an veteres Histrum Rhenumque tenebant,
      Qui nostram coluere domum? leviusve timebant
      415
      Tigris et Euphrates, cum foedera Medus et Indus
      Hinc peteret pacemque mea speraret ab arce?
      Hic illi mansere viri, quas mutua virtus
      Legit et in nomen Romanis rebus adoptans
      Iudicio pulchram seriem, non sanguine duxit;
      420
      Hic proles atavum deducens Aelia Nervam
      Tranquillique Pii bellgrotesque Severi.
      Hunc civis dignare chorum conspectaque dudum
      Ora refer, pompam recolens ut mente priorem,
      Quem tenero patris comitem susceperat aevo,
      425
      Nunc duce cum socero iuvenem te Thybris adoret.'
      Orantem medio princeps sermone refovit:
      'Numquam aliquid frustra per me voluisse dolebis,
      O dea, nec legum fas est occurrere matri.
      Sed nec post Libyam (falsis ne perge querellis
      430
      Incusare tuos) patriae mandata vocantis
      Sprevimus: advectae misso Stilichone curules,
      Vt nostras tibi, Roma, vices pro principe consul
      Impleret generoque socer. Vidistis in illo
      Me quoque; sic credit pietas non sanguine solo,
      435
      Sed claris potius factis experta parentem.
      Cuncta quidem centum nequeam perstringere linguis
      Quae pro me mundoqne gerit; sed ab omnibus unum,
      Si fama necdum patuit, te, Roma, docebo
      Subiectum nostris oculis et cuius agendi
      440
      Spectator vel causa fui. 'Populator Achivae
      Bistoniaeque plagae, crebris successibus amens
      Et ruptas animis spirans inmanibus Alpes
      Iam Ligurum trepidis admoverat agmina muris
      Tutior auxilio brumae (quo gentibus illis
      445
      Sidere consueti favet inclementia caeli)
      Meque minabatur calcato obsidere vallo
      Spem vano terrore fovens, si forte, remotis
      Praesidiis, urgente metu, qua vellet obirem
      Condicione fidem; nec me timor impulit ullus
      450
      Et duce venturo fretum memoremque tuorum,
      Roma, ducum, quibus hand umquam vel morte parata
      Foedus lucis amor pepigit dispendia famae.
      Nox erat et late stellarurn more videbam
      Barbaricos ardere focos; iam classica primos
      455
      Excierant vigiles, gelida cum pulcher ab Arcto
      Adventat Stilicho. Medius sed clauserat hostis
      Inter me socerumque viam pontemque tenebat,
      Addua quo scissas spumosior incitat undas.
      Quid faceret? differret iter? Discrimina nullas
      460
      Nostra dabant adeunda moras. Perrumperet agmen?
      Sed paucis comitatus erat; nam plurima retro,
      Dum nobis properat succurrere, liquerat arma
      Extera vel nostras acies. Hoc ille locatus
      Ancipiti, longum socias tardumque putarit
      465
      Expectasse manus et nostra pericula tendit
      Posthabitis pulsare suis mediumque per hostem
      Flammatus virtute pia propriaeque salutis
      Inmemor et stricto prosternens obvia ferro
      Barbara fulmineo secuit tentoria cursu.
      470
      'Nunc tibi Tydiden attollant carmina vatum,
      Quod iuncto fidens Ithaco pateracta Dolonis
      Indicio dapibusque simul religataque somno
      Thracia sopiti penetraverit agmina Rhesi
      Graiaque rettulerit captos ad castra jugales,
      475
      Quorum, si qua fides augentibus omnia Musis,
      Impetus excessit Zephyros candorque pruinas.
      Ecce virum, taciti nulla qui fraude soporis
      Ense palam sibi pandit iter remeatque cruentus
      Et Diomedeis tantum praeclarior ausis,
      480
      Quantum lux tenebris manifestaque proelia furtis!
      Adde quod et ripis steterat munitior hostis
      Et cui nec vigilem fas est componere Rhesum:
      Thrax erat, hic Thracum domitor. Non tela retardant,
      Obice non haesit fluvii. Sic ille minacem
      485
      Tyrrhenam labente manum pro ponte repellens
      Traiecit clipeo Thybrim, quo texerat urbem,
      Tarquinio mirante Cocles mediisque superbus
      Porsennam respexit aquis. Celer Addua nostro
      Sulcatus socero: sed, cum transnaret, Etruscis
      490
      Ille dabat tergum, Geticis hic pectora bellis.
      'Exere nunc doctos tantum certamine laudis,
      Roma, choros et, quanta tuis facundia poller
      Ingeniis, nostrum digno sonet ore parentem.'
      Dixit et antiquae muros egressa Ravennae
      495
      Signa movet; iamque ora Padi portusque relinquit
      Flumineos, certis ubi legibus advena Nereus
      Aestuat et pronas puppes nunc amne retuso,
      Nunc redeunte vehit nudataque litora fluctu
      Deserit, Oceani lunaribus aemula damnis.
      500
      Laetior hinc Fano recipit Fortuna vetusto,
      Despiciturque vagus praerupta valle Metaurus,
      Qua mons arte patens vivo se perforat arcu
      Admisitque viam sectae per viscera rupis,
      Exuperans delubra Iovis saxoque minantes
      505
      Appenninigenis cultas pastoribus aras.
      Quin et Clitumni sacras victoribus undas,
      Candida quae Latiis praebent armenta triumphis,
      Visere cura fuit; nec te miracula fontis
      Praetereunt, tacito passu quem si quis adiret,
      510
      Lentus erat; si voce gradum maiore citasset,
      Commixtis fervebat aquis; cumque omnibus una
      Sit natura vadis, similes ut corporis undas
      Ostendant, haec sola novam iactantia sortem
      Humanos properant imitari flumina mores.
      515
      Celsa dehinc patulum prospectans Narnia campum
      Regali calcatur equo, rarique coloris
      Non procul amnis abest, urbi qui nominis auctor:
      Ilice sub densa silvis artatus opacis
      Inter utrumque iugum tortis anfractibus albet.
      520
      Inde salutato libatis Thybride lymphis
      Excipiunt arcus operosaque semita vastis
      Molibus et quidquid tantum praemittitur urbi.
      Ac velut officiis trepidantibus ora puellae
      Spe propiore tori mater sollertior ornat
      525
      Adveniente proco vestesque et cingula comit
      Saepe manu viridique angustat iaspide pectus
      Substringitque comam gemmis et colla monili
      Circuit et bacis onerat candentibus aures:
      Sic oculis placitum tuis insignior auctis
      530
      Collibus et nora major se Roma ridendum
      Obtulit. Addebant pulchrum nova moenia vultum
      Audito perrecta recens rumore Getarum,
      Profecitque opifex decori timor, et vice mira,
      Quam pax intulerat, bello discussa senectus
      535
      Erexit subitas turres cunetosque coegit
      Septem continuo colles iuvenescere muro.
      Ipse favens votis solitoque decentior aer,
      Quamvis adsiduo noctem foedaverat imbre,
      Prineipis et solis radiis detersa removit
      540
      Nubila; namque ideo pluviis turbaverat omnes
      Ante dies lunamque rudem madefecerat Auster,
      Vt tibi servatum scirent convexa serenum.
      Omne Palatino quod pons a colle recedit
      Mulvius et quantum licuit consurgere tectis,
      545
      Vna replet turbae facies: undare videres
      Ima viris, altas effulgere matribus aedes.
      Exultant iuvenes aequaevi principis annis;
      Temnunt prisca senes et in hunc sibi prospera fati
      Gratantur durasse diem moderataque laudant
      550
      Tempora, quod clemens aditu, quod peetore solus
      Romanos vetuit currum praecedere patres:
      Cume tamen Eucherius, cui regius undique sanguis,,
      Atque Augusta soror fratri praeberet ovanti
      Militis obsequium; sic illum dura parentis
      555
      Instituit pietas in se vel pignora parci
      Quique neget nato, procerum quod praestat honori.
      Haec sibi curva senum maturaque comprobat aetas
      Idque inter veteris speciem praesentis et aulae
      Iudicat: hunc civem, dominos venisse priores.
      560
      Conspicuas tam flore genas, diademate crinem
      Membraque gemmato trabeae viridantia cinctu
      Et fortes umeros et certatura Lyaeo
      Inter Erythraeas surgentia colla smaragdos
      Mirari sine fine nurus; ignaraque virgo,
      565
      Cui simplex calet ore pudor, per singula cernens
      Nutricem consultat anum: quid fixa draconum
      Ora velint? ventis fluitent an vera minentur
      Sibila suspensum rapturi faucibus hostem?
      Vt chalybe indutos equites et in aere latentes
      570
      Vidit cornipedes: 'quanam de genre' rogabat
      'Ferrati venere viri? quae terra metallo
      Nascentes informat equos? num Lemnius auctor
      Indidit hinnitum ferro simulacraque belli
      Viva dedit?' Gaudet metuens et pollice monstrat,
      575
      Quod picturatas galeae Iunonia cristas
      Ornet avis vel quod rigidos vibrata per armos
      Rubra sub aurato crispentur serica dorso.
      Tune tibi magnorum mercem Fortuna laborum
      Persolvit, Stilicho, curru cum vectus eodem
      580
      Vrbe triumphantem generum florente iuventa
      Conspiceres illumque diem sub corde referres,
      Quo tibi confusa dubiis formidine rebus
      Infantem genitor moriens commisit alendum.
      Virtutes variae fructus sensere receptos;
      585
      Depositum servasse, fides; constantia, parvum
      Praefecisse orbi; pietas, fovisse propinquum.
      Hic est ille puer, qui nunc ad rostra Quirites
      Evocat et solio fultus genitoris eburno
      Gestarum patribus causas ex ordine rerum
      590
      Eventusque refert veterumque exempla secutus
      Digerit imperii sub iudice facta senatu.
      Nil cumulat verbis quae nil fiducia celat;
      Fucati sermonis opem mens conscia laudis
      Abnuit. Agnoscunt proceres; habituque Gabino
      595
      Principis et ducibus circumstipata togatis
      Iure paludatae iam curia militat aulae.
      Adfuit ipsa suis ales Victoria templis
      Romanae tutela togae: quae divite penna
      Patricii reverenda fovet sacraria coetus
      600
      Castrorumque eadem comes indefessa tuorum
      Nunc tandem fruitur votis atque omne futurum
      Te Romae seseque tibi promittit in aevum.
      Hinc te jam patriis latibus via nomine vero
      Sacra refert. Flagrat studiis concordia vulgi,
      605
      Quam non inlecebris dispersi colligis auri;
      Nec tibi venales captant aeraria plausus
      Corruptura fidem: meritis offertur inemptus
      Pura mente favor. Nam munere carior omni
      Obstringit sua quemque salus. Procul ambitus erret!
      610
      Non quaerit pretium, vitam qui debet amori.
      O quantum populo secreti numinis addit
      Imperii praesens genius! quantamque rependit
      Maiestas alterna vicem, cum regia circi
      Conexum gradibus veneratur purpura vulgus,
      615
      Adsensuque cavae sublatus in aethera vallis
      Plebis adoratae reboat fragor, unaque totis
      Intonat Augustum septenis arcibus Echo!
      Nec solis hic cursus equis: adsueta quadrigis
      Cingunt arva trabes, subitaeque adspectus harenae
      620
      Diffundit Libycos aliena valle cruores.
      Haec et belligeros exercuit area lusus,
      Armatos haec saepe choros, certaque vagandi
      Textas lege fugas inconfusosque recursus
      Et pulchras errorum artes iucundaque Martis
      625
      Cernimus. Insonuit cum verbere signa magister,
      Mutatos edunt pariter tot pectora motus
      In latus adlisis clipeis aut rursus in altum
      Vibratis; grave parma sonat, mucronis acutum
      Murmur, et umbonum pulsu modulante resultans
      630
      Ferreus alterno concentus clauditur ense.
      Vna omnis summissa phalanx tantaeque salutant
      Te, princeps, galeae. Partiris inde catervis
      In varios docto discurritur ordine gyros,
      Quos neque semiviri Gortynia recta iuvenci
      635
      Flumina nec crebro vincant Maeandria flexu.
      Discreto revoluta gradu torquentur in orbes
      Agmina, perpetuisque imnoto cardine claustris
      Ianus bella premens laeta sub imagine pugnae
      Armorum innocuos paci largitur honores.
      640
      Iamque novum fastis aperit felicibus annum
      Ore coronatus gemino; iam Thybris in uno
      Et Bruti cernit trabeas et sceptra Quirini.
      Consule laetatur post plurima saecula viso
      Pallanteus apex; agnoscunt rostra curules
      645
      Auditas quondam proavis, desuetaque cingit
      Regius auratis fora fascibus Vlpia lictor,
      Et sextas Getica praevelans fronde secures
      Colla triumphati proculcat Honorius Histri.
      Exeat in populos cunctis inlustrior annus,
      650
      Natus fonte suo, quem non aliena per arva
      Induit hospes bonos, cuius cunabula fovit
      Curia, quem primi tandem videre Quirites,
      Quem domitis auspex peperit Victoria bellis!
      Hunc et privati titulis famulantibus anni
      655
      Et, quos armipotens genitor retroque priores
      Diversis gessere locis, ceu numen adorent;
      Hunc et quinque tui vel, quos habiturus in urbe
      Post alios, Auguste, colant. Licet unus in omues
      Consul eas, magno sextus tamen iste superbit
      660
      Nomine: praeteritis melior, venientibus auctor.

Indice Libri - Freenfo.net